Դ․Դզնունի․«Մալայա Դիմիտրևկա» կինոթատրոնը վեր էր ածվել հայկական կուլտուրայի հանդիսավայրի

Անդրանիկ գեղարվեստական ֆիլմը՝ «Նամուս» (1925 թ․)

Գեղարվեստական խորհրդի առանձին անդամներ հղացան առաջին գեղարվեստական ֆիլմի համար որպես նյութ մեր կլասիկ գրականության որևէ երկ ընտրելու միտքը: Եղան առաջարկներ նկարահանել Հ․ Թումանյանի «Անուշը», Ալ․ Շիրվանզադեի «Քաոսը», «Չար ոգի»-ն և «Նամուս»-ը, Մուրացանի «Գևորգ Մարզպետունի»-ն և այլն: Կանգ առան «Նամուս»-ի վրա, և որոշվեց այն դարձնել հայկական առաջին գեղարվեստական ֆիլմը: «Պետլուսկինո»-ի աշխատակից Ի․Մ․ Կրասլավսկին կազմեց ապագա ֆիլմի սցենարական պլանը և որոշվեց վերջնական սցենարի ստեղծումը հանձնել այն ռեժիսյորին, որը կհրավիրվի իրագործելու ֆիլմի բեմադրությունը:

Առաջ եկավ նոր դժվարություն: Ո՞վ պետք է լիներ այդ առաջին ֆիլմի ռեժիսյորը: Հայաստանում այդ տարիներին աշխատող դրամայի ռեժիսյորներից ո՝չ մեկը ծանոթ չէր կինոարվեստի առանձնահատկությանը և չէր փորձել իր ուժերը արվեստի այդ ճյուղում: Հայկինոյում որպես ադմինիստրատոր աշխատող դերասան Մ․ Գարագաշը տվեց կինոռեժիսյոր Համո Բեկնազարյանի անունը: Բանակցությունները Հ․ Բեկնազարյանի հետ դրական արդյունք տվին: Նա համաձայնվեց դառնալ «Նամուս» ֆիլմի բեմադրող- ռեժիսյորը և ինքն էլ կազմեց ապագա ֆիլմի սցենարը, որը և հաստատվեց Գեղարվեստական խորհրդի կողմից:

Հ․ Բեկնազարյանի Հայաստան փոխադրվելու և «Նամուս» ֆիլմի արտադրության մի քանի սկզբունքային հարցեր լուծելու կապակցությամբ անհրաժեշտություն զգացվեց կազմակերպել նրա հանդիպումը ժողկոմխորհի նախագահ Ս․ Լ․ Լուկաշինի հետ: Վերջինիս համեստ կահավորված բնակարանում, Թիֆլիսում, թեյասեղանի շուրջը տեղի ունեցած զրույցի ժամանակ, Բեկնազարյանը շարադրեց հայկական կինոարվեստի զարգացման հեռանկարները, խոսեց «Նամուս» ֆիլմի նկարահանման հետ կապված դժվարությունների մասին: Ս․ Լուկաշինը խոստացավ ամենայն աջակցություն ցույց տալ Հայաստանում արվեստի այդ նոր ճյուղի ստեղծմանը, միանգամայն ցանկություն հայտնեց, որ հետագա հայկական ֆիլմերում ցույց տրվի Հայաստանի տնտեսական շինարարությունը, երկրի տնտեսության վերականգնումը և սովետական նոր կյանքի ամրապնդումը քաղաքում և գյուղում:

Հաշվի առնելով, որ լոկ Երևանի կինոլաբորատորիայով հնարավոր չէր գեղարվեստական ֆիլմ արտադրել, բանակցություններ վարվեցին Վրաստանի Գոսկինպրոմի հետ՝ պավիլիոնային տեսարանների նկարահանման համար նրա ատելիեն օգտագործելու մասին:

Մնում էր ընտրել դերակատարներին: Հրապարակում չկային հայ կինոարտիստներ , դրամայի դերասաններից ո՝չ մեկը չուներ կինոյում նկարահանվելու փորձ: Սակայն ելնելով այն աներկբայելի սկզբունքից, որ դերասանը ֆիլմի հիմնական ստեղծագործող ուժն է, որոշվեց հաղթահարել մեր դրամայի դերասանների կինոսպեցիֆիկային անծանոթ լինելը և նկարահանումները կատարել նրանց մասնակցությամբ: Հրավիրվեցին լավագույն դերասանական ուժեր՝ Հ․ Աբելյան, Հասմիկ, Օ․ Մայսուրյան, Հ․ Ներսիսյան, Ա․ Ավետիսյան, Ն․ Մանուչարյան, Հ․ Խաչանյան և այլն:

Նկարահանումներն սկսվեցին Երևանում: Առաջինը «երկրաշարժի» տեսարանի նկարահանումն էր: Դերասանների անփորձ լինելը, լուսարձակների բացակայությունը, օժանդակող անձնակազմի անտեղյակ լինելը նկարահանման տեխնիկային և այլն՝ շատ էին դժվարացնում նկարահանման աշխատանքները: Սակայն կինոյի  էնտուզիաստները համառորեն հաղթահարեցին բոլոր դժվարությունները:

Նկարահանված կինոժապավենը լաբորատոր մշակման ենթարկվեց և էկրանի վրա ցուցադրվեցին Հայկինոյի «առաջնեկի» սկզբնական կադրերը, որոնք առաջացրին ներկա գտնվողների բուռն ոգևորությունն ու հրճվանքը: Ապա նկարահանվեցին մյուս տեսարանները՝ Սեյրանի և Ռուստամի ձիարշավը Դաղստանից Շամախի, և, ի վերջո, Թիֆլիսի կինոատելիեում ավարտվեցին նկարի պավիլիոնի տեսարանները:

Նկարահանման աշխատանքներն սկսվելուց  հինգ ամիս անց «Նամուս» ֆիլմը 1925թ․ ցուցադրվեց Երևանի հասարակությանը և ապա ֆիլմի բազմաթիվ պատճեներ չտեսնված հաջողությամբ ցուցադրվեցին լայնածավալ Միության բոլոր վայրերում: Երեք ամիս անընդհատ ֆիլմը ցուցադրվեց Մոսկվայում: Այդ օրերին «Մալայա Դիմիտրևկա» կինոթատրոնը վեր էր ածվել հայկական կուլտուրայի և արվեստի հանդիսավայրի:

Դ․Դզնունի