Ֆրանսիական «նոր ալիքի» գլխավոր ֆիլմերը (մաս 2)
Ինչ ասել է «նոր ալիք»
Ֆրանսիական «նոր ալիքի» կինեմատոգրաֆ կոչում են ռեժիսորներին, որոնք Ֆրանսիայում հայտնվեցին 1950-ականների վերջին, 1960-ական թվականների սկզբին: Նրանցից ոմանք Les Cahiers du cinema հանդեսի կինոքննադատներ էին, մյուսները՝ վավերագրողներ, երրորդները առհասարակ երբեք չէին զբաղվել պրոֆեսիոնալ կինոյով: Ֆրանսուա Տրյուֆֆոն ավելի ուշ գրում էր, որ ճիշտ չէ «նոր ալիքն» անվանել խմբակի կամ կազմակերպության պես մի բան. «Դա ոչ շարժում էր, ոչ դպրոց, ոչ խումբ, այլ ընդամենը սոսկ քանակական կատեգորիա, հայտնագործված մամուլի կողմից 50 նոր անուններ միավորելու համար»:
Սպանեք դաշնակահարին, 1960 (Tirez sur le pianiste) ,
Ռեժիսոր՝ Ֆրանսուա Տրյուֆֆո,
Դերերում՝ Շարլ Ազնավուր, Մարի Դյուբուա
«Նոր ալիքի» հաղթարշավը չէր կարող ձգվել անսահման, և միջազգային մրցանակներին հաջորդեցին ձախորդությունները – համենայնդեպս, հանդիսականների և քննադատների տեսանկյունից: Տրյուֆֆոյի նոր ֆիլմը, Դեյվիդ Գուդիսի դետեկտիվ վեպի էկրանավորումը, «սև շարքի» առաջին ֆիլմը, ռեժիսորի հարգանքի տուրքն էր կինոսիրությանը (սինեֆիլիային) և հետևանք ինչպես Հիչքոկով, այնպես էլ 1930-ականներին ժողովրդական նուարներով իր հափշտակվածության: Տրյուֆֆոն ինքը համարում էր, որ իր հերոսին դարձրել է չափից դուրս մաղձոտ ու անհրապույր, ուստի և ֆիլմը չընդունվեց հանրության կողմից: Ամբողջ ավանդականությամբ հանդերձ, «Սպանեք դաշնակահարին»-ը կրկին խախտում է ժանրային կանոնները. առաջին պլանում այստեղ կանայք են, այլ ոչ թե դաժան տղամարդիկ, իսկ կադրերը և ֆլեշբեկները նույնքան գլուխ պտտեցնող են, որքան որ մերթ ընդ մերթ անհստակ է Բոբի Լապուանտի ասերգը (ռեչիտատիվը), որը ֆիլմում կատարում է իր երկու երգերը:
Վերջին շնչում, 1960 (A bout de souffle),
Ռեժիսոր՝ Ժան-Լյուկ Գոդար,
Դերերում՝ Ժան-Պոլ Բելմոնդո, Ջին Սիբերգ
«Մտածում էի, թե նկարում եմ «Սպիով դեմքի» շարունակության նման մի բան, իսկ հետո նայեցի և տեսա, որ այն ավելի շատ նման է «Ալիսային Հրաշքների աշխարհում»,- ֆիլմի թողարկումից մի քանի տարի անց ասում էր Գոդարը: Քրեական սյուժե, թեք դրած գլխարկ 1930-ականների ոգով, ամերիկյան ավտոմեքենաներ – այս ամենը նա վերածեց «նոր ալիքի» խորհրդանիշի, իր ժամանակի հայելու: Երբեմն դա լրիվ իմպրովիզացիա էր. Գոդարը դադարեցնում էր նկարահանումը, հետո սրճարանի սեղանի վրա գրում երկխոսությունները և հանձնում դրանք դերասաններին: Կադրում գլխավոր հերոսների շուրջ փարիզյան առօրյա կյանքն է: Օպերատորական սայլակ չկա – օպերատորին նստեցնում են հաշմանդամի սայլակին և նա ձեռքի կինոխցիկով նկարահանում է կերպարների շարժումները: Գոդարը հավելում է դրան աբսուրդի հասնող կտրուկ մոնտաժ. հերոսները մեկ վայրկյանում մի տեղից տեղափոխվում են քաղաքի մյուս ծայրը, բոլորովին ուրիշ դեկորացիաների մեջ. նրանք հանգիստ զրուցում են, իսկ շուրջը բոլորը ցատկում են խելահեղ ռիթմով: «Ամեն բան արվում է մոնտաժի դասական օրենքների խախտումով»,- հետագայում սքանչանում էր Անդրեյ Տարկովսկին: Ֆիլմը դարձավ խռովարարական դարաշրջանի գլխավոր արտահայտությունը:
Լավիկները, 1960 (Les Bonnes Femmes),
Ռեժիսոր՝ Կլոդ Շաբրոլ,
Դերերում՝ Բերնադետ Լաֆոն, Կլոտիլդա Ժոանո, Ստեֆան Օդրան, Լյուսիլ Սեն-Սիմոն
Կինոքննադատները և հասարակությունը չգնահատեցին Շաբրոլի հերթական ֆիլմը: Ավելի ու ավելի հաճախ սկսեցին խոսել, որ «նոր ալիքը» փուչիկ էր, չդիմացավ անգամ մի քանի տարի: «Լավիկներ»-ում շատերը չտեսան ոչ նորարարություններ, ոչ գաղափարներ, ոչ սյուժե. երիտասարդ ռեժիսորներից հեղափոխություն էին սպասում, բայց ստացան բուրժուականություն: Մինչդեռ Շաբրոլը շարունակում էր հետևել «նոր ալիքի» գծին. նրա ֆիլմում կա և խիստ սոցիալական պրոբլեմատիկա, և բնականություն: Չորս դեռատի վաճառողուհիների պատմությունը, որոնք սեր և արկածներ են փնտրում, սոսկ առաջին հայացքից է ճղճիմ-տափակ և գրավում է հենց իր թեթևությամբ և հեռացածությամբ, խուսափոխությամբ: Կինոխցիկը, կողմնակի դիտորդի պես, մերթ հետևում է հերոսուհիների ուղևորությանը փարիզյան փողոցներով ու խուլ անկյուններով, մերթ շեղվում միանգամայն կողմնակի տեսարանների վրա՝ հակառակ ռեժիսորի կամքին: Եվ, հասկանալի է, ինչպես որ «նոր ալիքի» սյուժեների մեծ մասում, արտաքին թեթևության և հումորի ետևում թաքնվում է ողբերգությունը:
Զազին մետրոյում, 1960 Zazie dans le metro,
Ռեժիսոր՝ Լուի Մալ,
Դերերում՝ Կատրին Դեմոնժո, Ֆիլիպ Նուարե
Ռայմոն Կենոյի վեպը նոր ֆրանսիական գրականության գլխավոր էքսպերիմենտներից մեկն է: 11-ամյա Զազին, գավառից եկած աղջիկ, երազում է տեսնել փարիզյան մետրոն: Սակայն մետրոն փակ է գործադուլի պատճառով, և Զազին Փարիզում կտեսնի ամեն բան, բացի մետրոյից. մետրոն գտնելու համար նա ծլկում է քեռու մոտից (Ֆիլիպ Նուարե), քեռին իսպանացի պարողի տարազով ելույթ է ունենում կաբարեում, տաղտկալի ուղեկցողը պարզվում է ոստիկանության գաղտնի գործակալ է: Կենոն խաղում է տեքստի հետ, իսկ Զազիի անսպառ էներգիան հորդում է ասես էջերից: Նրա մանկական խոսքը Կենոն հաղորդում է մերթ հնչակազմական նամակով, մերթ շինծու շարահյուսական սխալներով: Իր հերթին, Լուի Մալը անում է գործնականորեն անհնարինը՝ կինոլեզվի օգնությամբ նա փորձում է փոխանցել վեպի մթնոլորտը: Նրա ֆիլմում պլանները կտրուկ փոխարինում են մեկը մյուսին. թվում է, թե կինոխցիկը ապարդյուն փորձում է հասնել հերոսուհուն, իսկ պատումի ռիթմը և որոշ անհեթեթությունը փոխանցվում են միևնույն տեսարանների կրկնությամբ. քեռին հետապնդում է զարմուհուն փարիզյան փողոցներով ու տանիքներով – կինոխցիկը ցնցվում է, իսկ հետո հետապնդումն սկսվում է նորից:
Անցյալ տարի Մարիենբադում, 1961 (L՚annee derniere a Marienbad),
Ռեժիսոր՝ Ալեն Ռենե,
Դերերում՝ Ջորջո Ալբերտացցի, Դելֆին Սեյրիգ, Սաշա Փիթոեֆ
Ալեն Ռոբ-Գրիեի վեպում, ըստ որի նկարվել է ֆիլմը և որտեղ «նոր վեպի» հայրերից մեկը սցենարի հեղինակն է, չկա ոչ հստակ սյուժե, ոչ գործողության վայր, ոչ ժամանակ: Ցնորական ֆիլմ, որտեղ հերոսները չգիտեն, թե ինչպես և ինչու են իրենք ապրում, նրանց համար գլխավորը հիշողությունն է, որտեղ նրանք փրկություն են որոնում: Պատումի լղոզվածությունը կտրուկ կերպով հակադրություն է կազմում կադրի հստակ երկրաչափության հետ՝ կառուցված կոմպոզիցիաներով ու համայնապատկերներով:
Ժյուլը և Ջիմը, 1962 (Jules et Jim),
Ռեժիսոր՝ Ֆրանսուա Տրյուֆֆո,
Դերերում՝ Ժաննա Մորո, Օսկար Վերներ, Անրի Սերր
Ֆիլմի կենտրոնում սիրային եռանկյունի է՝ ավստրիացի Ժյուլը, ֆրանսիացի Ջիմը և նրանց սիրեցյալ Կատրինը: Այս կինոնկարում Տրյուֆֆոյին հաջողվել է մարմնավորել «նոր ալիքի» տեսաբանների շատ գաղափարներ. նրա «կինոխցիկ-գրիչը», որի մասին դեռևս 1948 թվականին գրում էր կինոքննադատ և ռեժիսոր Ալեքսանդր Աստրյուկը, մերթ նրբագեղ շրջաններ է կատարում հերոսների շուրջը, մերթ քար կտրում, որպեսզի ընդգծի անշարժությունը կամ, ընդհակառակը, շարժումը: Տրյուֆֆոն պատմում էր, որ մոնտաժի ժամանակ կադրերը բաժանում էր «բախտավորների» և «անբախտների» և հետո փոխում դրանք՝ կախված նրանից, թե սիրային եռանկյունու հարաբերությունների որ փուլն էր ուզում հաղորդել: Երիտասարդությունը և անհոգությունը ֆիլմի առաջին մասում մշտական շարժումն ու արագությունն են: Երկրորդ մասում Ժյուլի, Ջիմի և Կատրինի հարաբերությունները դառնում են ավելի ծանր ու խճճված – և աշխարհը շուրջբոլորն ասես անշարժանում է:
Պատրաստեց Ռ․Բագրատունյանը