Ուզում ենք ոչ թե անվնաս, այլ օգուտով դուրս գալ այս իրավիճակից.Արա Խզմալյանը՝ համավարակով պայմանավորված, նոր իրողությունների մասին

Համավարակը մեր կյանքի բոլոր ոլորտներն է կաթվածահար արել. մշակույթը բացառություն չէ: Ու շատ դեպքերում ստիպված եղանք  հանգամանքների թելադրանքով ինքնակազմակերպվել, որպեսզի մշակութային կյանքը շատ չտուժի: Արտակարգ դրության պայմաններում ԿԳՄՍ նախարարությունն էլ ստիպված եղավ անցնել կրթական ու մշակութային ծրագրերի առցանց իրագործմանը: Փոխնախարար Արա Խզմալյանի հետ զրուցել ենք համավարակի պայմաններում նախատեսված մշակութային ռազմավարության և դրա իրականացման մասին:

-Պարոն Խզմալյան, մշակույթի ոլորտը պատրա՞ստ էր համավարակի թելադրած մարտահրավերներին։

-Ե՛վ այո, պատրաստ էր, և՛ ոչ, պատրաստ չէր: Մենք փորձություններին դիմակայելու պատմական բնազդ ունենք: Որոշ պետությունների համեմատ՝  ավելի հավասարակշռված պահվածք դրսևորեցինք այս փորձության ժամանակաշրջանում: Իմ սերունդը և՛ երկրաշարժ է տեսել, և՛  պատերազմ, և՛ շրջափակում, և՛  մութ ու ցուրտ օրեր, որոնք մեր նյարդային համակարգը որոշակիորեն  կոփել են:  Եվ ո՛չ, պատրատ չէինք նման իրավիճակի՝ մասնագիտական առումով, թեև մշակութային ոլորտը եղած ռեսուրսների հաշվին  կարողացավ ինքնակազմակերպվել, նախարարությունն էլ  որոշ միջոցառումներ իրականացրեց, կառավարությունը  հակաճգնաժամանային ծրագրեր կազամակերպեց: Մենք հիմա էլ քննարկումներ ենք անց կացնում, միջազգային փորձն ենք ուսումնասիրում,  թե, օրինակ,  կատարողական արվեստների ոլորտում  եվրոպակական երկրներն ինչպես են  աստիճանաբար վերսկսում փորձերը, թատերական, համերգային կյանքի նոր մեկնարկի համար  ինչ է արվում: Եվրոպական երկրների քայլերին զուգընթաց, պարետատան հետ  քննարկումների արդյունքում՝ մենք էլ մեր կյանք ենք փորձում բնականոն հունի մեջ գցել: Թատերահամերգային կազմակերպությունները փոքր խմբերով վերսկսել են փորձերը, բայց,  օրինակ, կինոյի ոլորտը շատ ավելի լուրջ մարտահրավերների առաջ է կանգնած, որովհետև արդյունաբերական հատվածը՝ համարտադրություն, նկարահանումներ, միջազգային համագործակցություն, լրջագույն խնդիրների առաջ են հայտնվել:  Եթե համերգն ու ներկայացումը կարող ենք ինքնուրույնաբար, տեղական ուժերով կազմակերպել, ապա  կինոյում դա հնրավոր չէ:

-Ձեր հարցազրույցներից մեկում ասել եք, որ պետք է վերագանահատենք մեր ունեցածը, որպեսզի հասկանանք, թե «ինչ արագությամբ ենք պատմության գրկում թողնելու մեր գործունեության հնամաշ ձևերը»:

– Նկատի ունեմ ավանդական այն ձևաչափերը, որ կան մեր թատրոններում, համերգասրահներում ու թանգարաններում: Եթե այս իրավիճակը, ճգնաժամը, հաղորդակցման սահմանափակումները  ևս մեկ տարի ձգվեն, ապա  այս փորձությունից հետո հոգևոր և գեղարվեստական այլ պահանջմունքներ ենք ունենալու: Ոլորտը պետք է պատրաստ լինի՝ գեղարվեստական նոր արդյունք, նոր ձևաչափեր առաջարկելու: Թանգարանային արվեստի ներկայացուցիչների հետ մեր վերջին հանդիպմանը ես առաջարկեցի  ժամանակակից արվեստի տարբեր ճյուղեր համադրել թանգարանային միջավայրի հետ: Ճգնաժամի պահին մենք ստեղծագործական, ֆինանսական,  մասնագիտական ռեսուրսների կենտրոնացման ճանապարհով  պետք է գնանք: Եվ որքան շատ կարողանանք բավարարել հանդիսատեսի զգայական ու զգացմունքային աշխարհը, այնքան  ավելի մեծ պահանջարկ կունենանք, առավել ևս, որ  հանդիսատեսին, այցելուներին գրավելու մեծ մրցակցություն է սկսվելու: Գոյատևելու և հաղթելու են ամենաուժեղ, կրեատիվ,  ճկուն համակարգերը: Մենք նախկին իներցիայով շարժվել այլևս չենք կարող:

Մենք նաև գիտենք, թե ընդամենը մեկ տարի հետո տնտեսական ինչպիսի խնդիրների առաջ ենք կանգնելու: Դեռ կարողանում ենք հավասարակշռությունը պահպանել, բայց ոչինչ չի բացառվում: Գուցե օրերից մի օր հայտնվենք որոշ կառույցեր վերանայելու, կրճատելու անհրաժեշտության առջև, և, բնականաբար, այդ դեպքում պետական միջոցներն ուղղվելու են այն կառույցներին, որոնք արդյունավետ ու հետաքրքիր են աշխատում, որոնք ապացուցել են իրենց կենսունակությունը:

Ես միշտ ասել եմ, որ ես ոլորտի շահերը պաշտպանելու համար եմ այստեղ, բայց միևնույն ժամանակ մեր մշակութային կառույցների ղեկավարները պետք է շատ զգոն լինեն  և  հանգիստ չլինեն՝ մտածելով, թե  իրավիճակն ինչպես կա, այնպես էլ մնալու է:

-Երբ ասում ենք վերարժևորում, արդյո՞ք պետք է հասկանալ չափազանց նյութականացված մեր կենցաղն ու կյանքը և դրա կողքին՝  մշակույթը: Կարո՞ղ ենք ինչ-որ բան փոխել մեր իրականության մեջ:

-Ամեն ինչ չէ, որ մեզնից է կախված. կյանքն ունի ինքնակազմակերպման ու ինքնակարգավորման իր տարերքը: Կյանքը, անկախ մեզնից, շատ բան կդնի իր տեղը ու կպարտադրի, որ հին  ձևերեը պատմության գիրկը գնան, ու նրանց փոխարինի նորը: Ճգնաժամն, ըստ էության, երեք բաղադրիչ ունի՝ փիլիսոփայական, տնտեսական և մասնագիտական: Այս երեքից յուրաքանչյուրը խոր վերլուծության ու հետազոտության կարիք ունի: Ըստ փիլիսոփայական բաղադրչի՝ իհարկե, մեր կենցաղը, մեր կյանքը պետք  է փոխվեն: Խելոք,  ստեղծագործ մարդու համար այս դադարն աստվածատուր  ժամանակահատված է: Եթե համավարակի ողբերգական, բացասական կողմերը՝ մահերը, առողջությանը սպառնացող վտանգները չլինեին, այս ժամանակահատվածը համաշխարհային արագընթաց պրոցեսներից դուրս գալու հրաշալի հնարավորություն է, որ տրված է մարդկությանը: Խելահեղ ռիթմերով ընթացող  կյանքն ուղղակի կանգ առավ:  Իրականում աներևակայելի բան է տեղի ունեցել: Ոչ ոք չէր պատկերացնի, որ կգա մի օր, երբ  ոչ մի ինքնաթիռ չի թռչի, մարդիկ աշխատանքի չեն գնա: Դրա համար էլ ասում եմ՝ խելոք մարդը, խելոք ղեկավարն առավելագույն օգուտով պետք է դուրս գա այս իրավիճակից: Այսօր մենք չենք կարողանում  համերգ ու ներկայացում կազմակերպել, բայց կարող ենք մեր ստեղծագործողների մտավոր պաշարը հարստացնելու, կիրառելու նոր ձևաչափեր ստեղծել:   Մարդիկ ստանում են նույն աշխատավարձը, ինչ  ստանում էին ամեն օր աշխատանքի գնալիս. բայց հիմա՝ դադարի այս ժամանակահատվածում, նրանք ինքնակատարելագործվելու, մարմինը, միտքը կատարելագործելու  առիթ ու հնարավորություն են ստացել: Սեփական մասնագիտության մեջ խորանալու, ինչ-որ չափանիշներ վերանայելու  այս շանսը չօգտագործելն առնվազն անխոհեմություն կլինի: Սա հավասարապես վերաբերում է բոլորին՝ ոչ միայն կատարողական արվեստին, այլև կինոյի ոլորտին: Կինոռեժիսորներին տրված է ժամանակ՝ լրացնելու պաշարի այն հսկայական  պակասը, որը յուրաքանչյուր նորմալ մարդու մոտ ի հայտ է գալիս: Մի գիրք ավել կարդալ, մի ֆիլմ ավել նայել, մի ռեժիսորի արվեստն ավելի խորությամբ ուսումնասիրել. մինչ համավարակը, մենք միշտ մտածում էինք, որ  գիրք կարդալու,  երաժշտություն լսելու, ֆիլմ նայելու համար ժամանակը մեզ չի բավարարում: Հիմա դրա հնարավորությունն ունենք:

-Վիրտուալ համերգները և ցուցադրությունները, վիրտուալ  այցերը թանգարաններ կարո՞ղ են վտանգել կենդանի հաղորդակցությանը։

-Ես հակառակ կարծիքի եմ. իմ տպավորությամբ՝ այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում, երբ մեր միջոցառումները, նախագծերը  տեղափոխվում են առցանց տիրույթ, ընդհակառակը, ընդգծում են կենդանի հաղորդակցության կարևորությունը: Ցույց են տալիս, թե մինչ այժմ մենք ինչ վերաբերմունք ենք ունեցել այն ամենի նկատմամբ, երբ կենդանի հաղորդակցության հնարավորություն ունեինք:

Բացարձակապես մտավախություն չունեմ, որ ճգնաժամային կառավարման  այս պայմաններում ամբողջապես տեղափոխվելով առցանց տիրույթ՝  որևէ կերպ վտանգում ենք կենդանի հաղորդակցությունը:

Ես միշտ ասում եմ՝ երբ կինոն էր ստեղծվում, թատրոնի մարդիկ  տագնապի մեջ էին, թե կինոն եկել է   ոչնչացնելու թատրոնը: Հետո պարզվեց, որ  կինոն հարստացրեց թատրոնը: Գերմանանական էքսպրեսիոնիզմն ամենալավ օրինակն է: Որքանո՞վ կինոն մտավ թատրոն, և որքանո՞վ  թատրոնը մտավ կինո. այդ համագործակցությունը երկու ոլորտին էլ մեծ փորձով հարստացրեց: Մեր բեմական  անցյալում Լևոն Քալանթարը, Արշակ Բուրջալյանը, Արմեն Գուլակյանը ներկայացումների ժամանակ հաճախ են կինոյի հնարքներ կիրառել: Այնպես որ,  գոյություն չունեցող վտանգներից, ուրվականներից վախենալ պետք չէ: Նաև պետք չէ վտանգներ հորինել: Մենք երբևէ այսքան խոսե՞լ ենք կենդանի  հաղորդակցության կարևորության մասին: Ո՛չ, չենք խոսել: Չենք  էլ գիտակցել դրա կարևորությունը, բայց հենց դահլիճները փակվեցին,  բոլորը  կարոտով սկսեցին սպասել, թե երբ են նորից դահլիճներ մտնելու, երբ են թատրոն գնալու: Ճգնաժամային կառավարման պայմաններոմ մեր բոլոր միջոցառումները իրականացվում են առցանց, որպեսզի մշակութասեր  հանրության հետ կապը չընդհատվի:

-Այս ձևաչափը մարզերին հասանելի՞  է (առցանց հարթակներ, կապ, հաղորդակցություն, ինտերնետ ): 

-Մշակութային առցանց նախագծերի առումով  մայրաքաղաքը, բնականաբար,  ավելի ակտիվ է: Բայց ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ իրականացված բոլոր միջոցառումներն ուղարկում ենք մարզային հեռուստաընկերություններին, որոնք բոլորը հեռարձակում են: Մենք դրամաշնորհային մրցույթով հաղթող ճանաչված  մարզային նախագծեր ունենք, հիմա  դրանք առցանց տիրույթում ներկայացնելու ձևաչափերն ենք քննարկում:  Այսպիսով,  մարզերում մշակութային պակասորդը կփորձենք լրացնել:

-Միջազգային առաջատար կինոփառատոները մեկը մյուսի հետևից չեղարկվեցին. օրերս մամուլում տեղեկություն տարածվեց, որ «Օսկարն» էլ է հետաձգվելու: Իսկ կինոգետ Անդրեյ Պլախովը իր վերջին հրապարկումներից մեկում գրեց, որ «կորոնավիրուսը ազդարարեց  փառատոնային դարաշրջանի ավարտի սկիզբը»։

-Այս ընթացքում պարզվեց, որ շատ բան կարելի էր աշխատասենյակից  հեռավար ձևով հարցը քննարկել ու լուծել, մինչդեռ ժամանակ ու ռեսուրս ենք կորցրել, կտրվել ենք շատ կարևոր գործերից: Ժամանակի կառավարման տեսակետից դրանք հետագայում կարևորվելու են: Փառատոնն ինքնին արդեն բեմադրություն է, որի ժամանակ ոչ միայն ֆիլմեր ու բեմադրություններ են ներկայացվում, այլև նոր կապեր, քննարկումներ, մարդկային շփումներ են տեղի ունենում: Փառատոնը  հաղորդակցության հսկայական բազա ունի: Ես այդքան էլ արմատական չեմ այդ հարցում և չեմ կարծում, թե սա փառատոնային  դարաշրջանի ավարտի սկիզբն է: Ընդհակառակը, կարծում եմ, որ սա կարող է փառատոների ձևաչափի  հարստացման  սկիզբ լինել: Եթե անգամ  այս իրվիճակը երկու-երեք տարի տևի, վտանգն իսպառ վերացնելուն պես շատ բաներ  նույն ուժգնությամբ վերականգնվելու են:

Որ պահից մարդը զգաց, որ կարող է անվտանգ ճամփորդել, նա ճամփորդելու է, և համաշխարհային տուրիզմը շատ արագ է վերականգնվելու: Մենք հմա խոսում ենք տուրիզմի ճգնաժամի մասին, բայց կարևոր մի հանգամանք կա՝ տուրիզմի ճգնաժամը վաղուց կար: Մարդը որքան շատ բան է իմանում աշխարհի մասին ու որքան  լավ է կարողանում ինքնուրույն կազմակերպել իր շրջագայությունը, այնքան  համաշխարհային  տուրիզմը՝ որպես կատեգորիա, կորցնում է իր  նշանակությունը, որովհետև մենք ապրում ենք համաշխարհային տուրիզմի ժամանակաշրջանում:  Շրջագայելը զուտ ժամանց չէ, այն դարձել է մարդու ապրելակերպի, մշակույթի մի մաս:  Ինչպես մենք չենք կարող թանգարան այցելելը, ֆիլմ նայելն առանձնացնել մեր ընդհանուր կենցաղից, այնպես էլ  շրջագայելը:  Տուրիզմը լայն իմաստով դառնում է մշակույթի  մաս ու մշակութաբանություն: Եվ սա պարզապես ֆիզիկական, տեխնիկական ենթակառուցվածքների սահմանափակման խնդիր է. որ պահին այդ խնդիրը վերանա, մարդիկ նույն ուժգնությամբ ու նույն տրամաբանությամբ  նորից են կազմակերպելու փառատոներ, որովհետև փառատոների ժամանակ մասնակիցները ցուցադրում են իրենց զգեստները, զարդերը, ներկայանում են լրատվամիջոցներին, լուսանկարվում են և այլն:

Փառատոների մեջ փոխհարաբերությունների մի ամբողջ բարդ ցանց կա, որը չի կարող այդքան հեշտությամբ դադարել գոյություն ունենալուց: Այնպես որ, դրանք կվերականգնվեն:

-Կինոյի ոլորտում կորոնավիրուսով պայմանավորված՝  ի՞նչ կորուստներ կունենանք։ Ի՞նչ է սպասվում տեղական կինոփառատոներին:

-Ոչ միայն «Ոսկե ծիրանի», այլև պետական աջակցությամբ իրականացվող բոլոր միջոցառումների ղեկավարների հետ վերանայում ենք բոլոր ծրագրերը: Փոփոխություններ ենք անում, վերանայում  բյուջեն, որոշում, թե որ հատվածը կարող ենք առցանց իրականացնել, որն ենք հետաձգելու մինչև տարեվերջ: «Արամ Խաչատրյան» մրցույթը նախատեսված է իրականացնել  առցանց ձևաչափով, «Բեթհովեն-250»-ի համար պատկերացնում էինք, որ աշխարհահռչակ երաժիշտներ կգան, կմասանակցեն, բայց դա էլ ենք առցանց հարթակ տեղափոխել: Նախարարության քաղաքական դիրքորոշումը հետևյալն է՝ հաստատված ծրագրերն առավելագույնս իրականացնել: Մենք անգամ չընդհատեցինք դրամաշնորհների երկրորդ մրցութաշրջանը. սա փայլուն հնարավորություն է՝ ձևավորելու որակյալ թվային բովանդակություն: Սա պետք է  օգտագործենք թվային տիրույթում որակյալ արտադրանք ձևավորելու համար՝ կլինի կինփառատոն,  ներկայացում, թե համերգ: Հիմա միգուցե ավելի լավ է համերգի որակյալ ձայնագրությո՞ւն անել: Այս պահին պետք է ճիշտ օգտագործենք հնարավորությունը, որակյալ տեխնիկայով նկարահանված  նախագծերի  մեծ դեֆիցիտը լրացնենք ու  մեր միջոցներն ուղղենք դրանց իրականացման համար:

«Մեկ կադր», «Ոսկե ծիրան», Ուջանի  փառատոների հետ կապի մեջ ենք, և սկզբունքը մեկն է՝ որքանո՞վ  ենք կարողանում  տեղափոխել առցանց տիրույթ և որքանո՞վ  հետաձգում՝ ավելի լավ ժամանակներում իրականացնելու նախագծերը: Մենք հավաքագրում ենք միջազգային փորձագետների գնահատականները՝ ինչ զարգացումներ ու սցենարներ են կանխատեսվում, հաղթահարման ինչ մեխանիզմներ են մշակվում: Հետևում ենք միջազգային փորձին. ցանկացած պրոֆեսիոնալ առաջարկ, որը կհամընկնի մեր իրավիճակին, մենք կկիրառենք, որովհետև ուզում ենք ոչ թե անվնաս, այլ օգուտով դուրս գալ այս իրավիճակից:

-Կինոյի մասին օրենքի ընդունումը ո՞ր փուլում է։

-Կինոյի մասին օրենքի նախաձեռնությունը ԱԺ-ինն է, որն էլ համակարգում է քննարկումները: Այս պահին կա երկու նախագիծ, ու ինտենսիվ քննարկվում է դրանց միաձուլման, միասնական օրինագիծ դարձնելու խնդիրը: Ես հույս ունեմ, որ դա շուտով կլինի, և մենք ի վերջո կունենանք մեկ միասնական փաստաթուղթ: Ես միշտ ասել եմ՝ միասնական օրինագիծ ունենալը գործի կեսն է: Դրանից հետո  լրջագույն քննարկումներ են լինելու տարբեր գերատեսչությունների՝ ֆինանսների, արդարադատության նախարարությունների, պետեկամուտների կոմիտեի հետ:  «Հայկ» կինոստուդիայի և Ազգային կինոկենտրոնի միավորման շուրջը  շատ տարօրինակ, անհասկանալի և ապամասնագիտական զրույցներ ծավալվեցին,  և կարծիք հնչեց, թե օրենքը թող ընդունվի, հետո միայն այդ փոփոխությունները  կատարվեն: Ուրախ եմ, որ ԱԺ-ի իմ գործընկերներն ընդունեցին իմ առաջարկը, և օրենքի  նախագծից կոնկրետ  անունները հանվեցին, որովհետև ես կարծում եմ,  որ օրենքն առհասարակ պետք է ոլորտի քաղաքական վեկտորը նախանշի, օրենքը պետք է թելադրի, որպեսզի  ձևավորվի ազգային միասնական մարմին, որը կհամակարգի կինոյի պետական քաղաքականությունը: Մնացյալը  գործադիրը  կքննարկի և կհասկանա, թե իր ընդհանուր քաղաքականության, ոլորտի կարգավորման ընդհանուր  տրամաբանության  մեջ  ի՞նչ մարմին է լինելու,  ինչպե՞ս է այն կոչվելու, ինչպե՞ս  է գործելու: Օրենքը դեռ կարող է  քննարկվել ևս մեկ ամիս, ընդունվել երկու ամիս,  որովհետև մենք լրջագույն փաստաթուղթ ենք ընդունելու:

-Դուք առաջարկել եք, որ այդ երկու կառույցները միանա՞ն:

-Ես առաջարկել եմ, որ դրանք միանան. գուցե, տա Աստված, որ կինոյի մասին օրենքն ավելի շուտ ընդունվի: Այդ դեպքում մենք կշարժվենք այն ճանապարհով, որը կթելադրի մեզ այդ օրենքը: Իսկ այնտեղ հստակ գրված կլինի, թե ինչ գործառույթներ են նախատեսված, իրավակազմակերպական ինչ կարգավիճակ  պետք է ունենա այդ մարմինը:

Կարծում եմ,  մենք այսօր ավելի լուրջ խնդիր ունենք՝ մեր կիոժառանգության վերականգնումն ու պահպանումը: Որոշ քայլեր արդեն արվել են, բայց Ազգային կինոկենտրոնի ժառանգության թվայնացումը պետք է ավելի մեծ ծավալներով կատարվի: Մենք ունենք շատ ավելի մեծ ժառանգություն, բայց   շատ ավելի սուղ միջոցներ՝ այդ ժառանգությունը թվայնացնելու համար:  Թվայնացումից բացի, պետք է այդ ժառանգությունը հանրայնացնել ու տարածել, ոչ թե պահել դարակներում:  Երբ մենք ունենանք ժառանգության թվայնացված որակյալ տարբերակ, կարող ենք մտնել նաև միջազգային շուկա, որովհետև հետաքրքրությունը հայկական կինոյի նկատմամբ մեծ է:

-Այս ուղղությամբ գործնական  քայլեր  արվո՞մ են:

– Առաջինը որ արել ենք, միջնաժամկետ ծրագրային ծախսերի մեջ   տարեկան գոնե երկու ֆիլմի  թվայնացման աշխատանքը  ներառելն է: Ժամանակից առաջ չեմ ուզում ընկնել, բայց միջազգայն հեղինակավոր հայանպաստ գործունեություն ծավալող  մի կազմակերպության հետ արդեն խոսել ենք, ծրագիրը ներկայացրել ենք, որին հաջորդեց նրանց արձագանքը: Ամենալավ տարբերակն այն կլնի, որ  թվայնացնելու սարքավորումներն ինքներս ունենանք և ոչ թե թվայնացումը պատվիրենք  միջազգային կառույցներին: Այս ուղղությամբ Ազգային կինոկենտրոնը արդեն միջազգային պայմանավորվածություններ է ձեռք բերել։

-Բարձր տեխնոլոգիաների  ոլորտում ուժեղ ընկերություններ ունենք: Կարո՞ղ ենք  այդ ոլորտի մասանագետերի ներուժը ևս ներառել ֆիլմերի թվայնացման և վերականգնման գործում:

-Բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում մենք կարևոր երկիր ենք: Այդ ոլորտի զարգացումը նաև պետական գերակա ուղղություններից է:  Կարծում եմ, որ  դա կարող ենք մեր օրակարգում ընդգրկել: Բայց նոր տեխնոլոգիաների զարգացումն ու մշակումը տևական աշխատանք է, իսկ կինոժառանգությունը չի կարող սպասել: Դրա համար մենք կարող ենք զուգահեռաբար անել մեր քայլերը և բարձր տեխնոլոգիաներով զբաղվող մեր գործընկերների հետ քննարկել թվայնացնող, սկանավորող  սարքերի արտադրության հավանականությունը, որը հրաշալի ձեռքբերում կլինի: Այս ոլորտում յուրաքանչյուր գյուտ միջազգային շուկայում ներկայացնելու և վաճառելու հեռանկար ունի:

«Կինոաշխարհ»