Ալեքսանդր Բաղդասարյան. Պայքարիս միակ ձևը ֆիլմ նկարելն է

Երիտասարդ ռեժիսոր Ալեքսանդր Բաղդասարյանը վերջերս է վերադարձել Ֆրանսիայից, որտեղ նրա «Նոր տարվա գոճի» կարճամետրաժ խաղարկային ֆիլմը ներկայացվել էր Կլերմոֆերանի կարճամետրաժ կինոյի միջազգային հեղինակավոր փառատոնում («Clermont-Ferrand International Short Film Festival»-հեղ.), որը հաճախ անվանում են «կարճամետրաժ կինոյի Կանն»: Մարտին նույն ֆիլմով ռեժիսորը կմեկնի Շվեյցարիա՝ դարձյալ փառատոնի:

Թղթի վրա գրվածը՝ պատմություն

Կինոյով որոշել եմ զբաղվել երևի 17 տարեկանում: Բնականաբար, կար ընտանիքի ազդեցությունը: Հայրս ռեժիսոր է (ռեժիսոր Էդգար Բաղդասարյան-հեղ.), մայրս՝ խորեոգրաֆ: Ամերիկյան կինոաշխարհում ասում են՝ «industry plant». մարդիկ, ովքեր ծնվել են ոլորտում: Կինոյով սկսեցի զբաղվել ավելի շատ պարապությունից:  Իրավագիտության ֆակուլտետ էի ընդունվել, հասկացա՝ իմը չէ։ Հետո պետք է ժամանակ սպանեի ու մտածեցի, որ դրա փոխարեն ավելի լավ է աշխատեմ: Կինոյում ասիստենտ աշխատեցի, մոնտաժ սովորեցի։ Ինձ դուր եկավ՝ ինչպես է թղթի վրա գրված մի բառը պատմություն դառնում, որը մարդիկ նայում են ու հասկանում՝ ինչ է եղել քո գլխում։ Մտածեցի, սա երևի միակ բանն է, ինչով արժի զբաղվել:
Մինչև Թատերական ինստիտուտ ընդունվելը փոքր ֆիլմ էի արել,  բայց որևէ  մեկին ցույց չեմ տվել երբեք։ Ուղղակի վիդեոշարք է, ֆիլմ էլ չես անվանի։ Նկարում էի փոքր «Sony handycame»-ով: Իսկ առաջին ֆիլմս, որում ժամանակի ընթացք, պատմություն ու սցենար կա՝ «Ճանապարհն» է։

Ճանապարհ

Մինչև «Ճանապարհը»  նկարելը նայել եմ տարբեր ժանրերի ու ոճի բազմաթիվ ֆիլմեր: Դրանք մի ընդհանուր կետ ունեին ինձ համար. ֆիլմերում հետաքրքիր է հետևել կերպարի, որն ընտրության առաջ է կանգնած, ինչքան ընտրությունը բարդ՝ այնքան կերպարի քայլերն ու զգացողություններն ավելի հետաքրքիր: Քո գործն է այդ զգացողությունները հասցնել եռման կետին ու վերջացնել ֆիլմն այնպես, ինչպես, երևի, դու ես տեսնում աշխարհը: «Ճանապարհը»  հենց ընտրության առաջ կանգնելու մասին է: Երկրորդ կուրսիս կուրսային աշխատանքն էր: Առաջադրանքը էր տրված բեմադրել միզանսցեն. ունես երեք հերոս ու պետք է հարաբերություններ կառուցես նրանց միջև: Մենք մի քիչ ավելի խորացանք՝ ստացվեց կարճամետրաժ ֆիլմ (ծիծաղում է-հեղ.), որոշեցինք այն Բրազիլիա ուղարկել՝ փառատոնի, ու այնտեղ ֆիլմը ստացավ «Լավագույն կարճամետրաժ» մրցանակը: Հայաստանում մեծ էկրանին «Ճանապարհը» ցուցադրվեց «Ոսկե ծիրանի» օրերին: Մեծ էկրանին նայելու զգացողությունը երևի այն էր, որ ինչ-որ բան ստացվում է, ու դա պետք չէ բաց թողնել: Չէի ասի, որ մեծ էկրանին ֆիլմս նայելուց հիանում եմ, բայց գնահատականի նման մի բան է. ֆիլմդ մեծ էկրանով եղել է, մութ դահլիճ, շատ մարդիկ…Էներգետիկան փոխանցվում է, բայց որ նստես ասես՝ «տեսեք, սա ես եմ նկարել»՝ չէ։ Կամ լավ՝ մի քիչ (ծիծաղում է-հեղ.):

 Նոր տարվա գոճի

Դեբյուտային ֆիլմս է, որով էլ մեկնել էի Ֆրանսիա: Եթե կարճ սցենարի մասին՝ հերոսը ԴԱՀԿ աշխատող է: Կերպարի անունն Արամ է, նրան մարմնավորում է Արեգ Գևորգյանը: Արամը շատ կարիերիստ երիտասարդ է, որը  գնում է տարբեր տներ՝ առգրավում ֆենից մինչև տունն ամբողջությամբ, և ամենը արվում է գերագույն ցինիզմով՝  «դե մենք հո չենք, բանկն է…»: Եվ այդպես շարունակ, մինչև մի պահ, երբ ինչ-որ բան կոտրվում է նրա մեջ: Արամն, իհարկե, հավաքական կերպար է: Առհասարակ կերպարն ու խնդիրը ֆիլմում, ըստ իս, պետք է հավաքական լինեն: Չեմ սիրում ֆիլմեր, որոնք շատ լոկալ, շատ նեղ լսարանի համար են արված: Օրինակ՝ ֆիլմ, որը միայն հայերի համար է. ինչի՞ համար է այն նկարահանվում: Միաժամանակ, ասենք, Ֆելինիի ֆիլմերը՝ լինելով ամենաիտալականը, նաև համամարդկային են. նույն տրագեդիան կա քո մոտ, նույն էմոցիաները նաև դու ունես: Ֆիլմերը պետք է լինեն համամարդկային, հակառակ դեպքում՝ մենք դառնում ենք փակ ակվարիում, որից չենք կարողանա դուրս գալ: Ես գոնե մտքով փորձում եմ աշխարհի քաղաքացի լինել ու պետք է ցանկացած օտարերկրացու  հետ կարողանամ շփվել հավասարը հավասարի նման՝ առանց խեղճանալու:

Հողմաղացների հետ չեմ ուզում կռիվ տալ

Կինոյին որպես եկամտաբեր գործ չեմ վերաբերվում, այն էլ՝ խաղարկային կինոն Հայաստանում հաստատ ամուր ֆինանսական հիմք չի կարող լինել: Այս դեպքում անում ես էնտուզիազմի հաշվին՝ ինչ-որ ասելիք ունես, գործընթացից ես հաճույք ստանում կամ երկուսը միասին:

Ինչ վերաբերում է լսարանի պահանջարկին: Դու կարող ես նկարել այն, ինչը մեծ պահանջարկ ունի կամ քո առաջարկով ձևավորել պահանջարկը: Բայց ես ընտրում եմ իրականության հետ մերվելը: Դոն Կիխոտի նման հողմաղացների հետ միշտ կռիվ անել չեմ կարող: Ինձ համար դա օտար երևույթ է: Եթե գիտես, որ այդ պատերազմը պարտվելու ես՝ ինչի՞ ես կռվում ընդհանրապես: Դա չի նշանակում՝ միշտ հաղթողի կողմը բռնել՝ չէ՛, դու քո ճանապարհով գնա, նկարի ինչը քեզ է հարազատ, հաստատ քո դիտողին կգտնես: Ցանկացած ֆիլմ ունի իր լսարանը, իր փառատոները: Չես կարող պահանջել, որ Փարաջանովի ֆիլմերն ավելի շատ դիտումներ ունենան, քան սուպեր-հերոսների մասին ֆիլմերը: Դրանք ավելի հեշտ ընկալելի են ու բնական է, որ ավելի շատ մարդ կուզենա նայել: Անընդհատ այդ կռիվն անելը՝ չգիտեմ, որքանո՞վ իմաստ ունի. միևնույն է պարտվելու ես: Դրա փոխարեն՝ ուղղակի շարունակում ես նկարել քո ֆիլմերը:

Հայաստանում կարելի է ստեղծել հաջողված ֆիլմեր

Կլերմոֆերանից շատ տպավորված եմ վերադարձել: Կարճամետրաժների ամենամեծ փառատոններից մեկն է աշխարհում ու տասնյակ ֆիլմեր նայեցի: Ընդհանրապես փառատոնները ռեժիսորի համար շատ կարևոր են: Դրանց դիմելու լավ տարբերակ կա՝ Filmfreeway.com կայքի միջոցով: Այն, այսպես ասած, սոցիալական ցանց է ռեժիսորների համար: Կայքում գցում ես քո ֆիլմը, լրացնում բոլոր տվյալները՝ որ երկրից է, ինչ տևողություն ունի և այլն, ու քեզ ներկայացվում է ֆիլմին համապատասխանող փառատոնների ցանկը, որոնց կարող ես դիմել՝ և՛ վճարովի, և՛ անվճար: Թե ուզում ես՝ նույնիսկ Կանն կարող ես դիմել: Այդպես մի քանի տեղ ուղարկում ես ֆիլմդ ու մեկ էլ՝ մի տեղից նամակ է գալիս, թե ֆիլմն ընդունվել է: Մի նրբություն էլ կա, երբ որևէ լավ փառատոն ֆիլմդ ընտրում է դա ձնագնդիի էֆեկտ է ունենում ու քեզ սկսում են նորից ու նորից ընտրել արդեն այլ փառատոններ: Օրինակ՝ Շվեյցարիայի փառատոնը, որն անցկացվելու է մարտի 25- 29-ը, ֆիլմս ընտրեց նույնիսկ առանց նայելու՝ պարզապես հաշվի առնելով, որ այն ներկայացվել է Կլերմոֆերանում:
Փառատոնների գլխավոր նպատակը հետագա նախագծերի համար անուն, ծանոթություններ ու կապեր ստեղծելն է: Կլերմոֆերանում կա կարճամետրաժների շատ մեծ, եթե ոչ ամենամեծ մարկետը: Էքսպոյի նման մի բան է, տաղավարներ են տեղադրված, որտեղ գնում ես, շփվում մարդկանց հետ ու աշխատում քո հետագա նախագծերի ուղղությամբ: Համատեղ արտադրության համար գտնում ես ինչ-որ մեկին, ասենք, Լիբանանից, Ֆրանսիայից…Երբ ֆիլմդ ստեղծում ես տարբեր երկրներից մարդկանց հետ, ավելի հեշտ է լինում ֆինանսավորում ստանալու համար հիմնադրամներին դիմելը: Կլերմոֆերանում մեզ հաջողվեց լավ կապեր հաստատել, մի ընկերության հետ համագործակցության շուրջ պայմանավորվեցինք, տեսնենք՝ ինչ կստացվի հետագայում:

Ամեն դեպքում, այս փառատոնի ֆիլմերը նայելուց հետո հասկացա, որ արևմտյան մշակույթն, իրենց ֆիլմերը, մեզանից այնքան հեռու չեն, ինչքան թվում է, ու հանգիստ կարելի է այստեղ ֆիլմ անել, որը դրսում մեծ հաջողություններ կունենա: Կարծում եմ, ավելի շատ վավերագրականի մասին է խոսքը: Հայաստանում բազմաթիվ թեմաներ կան այս առումով: Խաղարկայինի դեպքում հարցն ավելի բարդ է, որովհետև նկարահանումներն ավելի թանկ են:

Զրոյից՝ աշխարհ 

Մինչև այժմ ինձ ավելի շատ տեսնում եմ խաղարկային կինոյում: Ինձ դուր է գալիս, երբ դու ես զրոյից ստեղծում աշխարհը: Վավերագրության դեպքում ամեն դեպքում օգտվում ես դրանից՝  եղածը փոխանցում ես: Իսկ խաղարկայինում՝ ստեղծում: Վերջին շրջանում շատ է հետաքրքրում նաև անիմացիան: Երբ ասում եմ քո ստեղծած աշխարհը,  անիմացիայի դեպքում այն 100 տոկոսով քո ստեղծածն է լինում: Որպես անիմատոր չեմ նկարում, բայց մտածում եմ, որ մի օր կհասունանա պահը, երբ կկարողանամ անիմացիայի ռեժիսոր լինել:

Երևակայությունը չսահմանափակել բյուջեով

Հայաստանում ֆինանսների հարցն այնքան ծեծված թեմա է: Ինձ թվում է ոչ մի ոլորտում ֆինանս չկա, էլ չեմ ասում՝ կինոյի: Այս առումով դժվարն այն է, որ երևակայությունդ սահմանափակում ես բյուջեի մեջ: Դա վնաս է լավ երևակայության համար: Դու սկսում ես մտածել՝ «այ սա կլիներ, սա, սա…», բայց չէ՝ չի լինի, որովհետև ունես 2 նկարահանման օր: Բայց այս պայմաններում էլ կարելի է արժանի գործ ստեղծել:

Բացի այդ կուզեի, որ Հայաստանում նախ պահանջը լիներ՝ կինոն նայելու ու սիրելու:
Էլի եմ ասում, գալիս եմ այնպիսի փառատոնից, որ իսկապես տպավորությունների տակ եմ: Տեսնում ես, թե ինչպես է 1500 մարդ՝ ծեր, երիտասարդ, առհասարակ տարբեր տարիքի, տարբեր գույնի ու սեռի 1.5-2 ժամ հերթ կանգնում, որ կարճամետրաժ ֆիլմեր նայի: Կուզեի մեզ մոտ էլ արվեստի այդպիսի ընկալում լիներ: Դժվար է ասել, թե ինչը պետք է փոխվի։ Ինձ թվում է արվեստի պահանջը մանկապարտեզից պիտի սերմանվի: Իմ կարծիքով․ ինչքան կարևոր է հայերեն, անգլերեն ու մաթեմատիկա իմանալ, նույնքան կարևոր է արվեստ իմանալ ու արվեստի աբստրակտ ընկալում ունենալ: Պիտի կարողանաս վերլուծել, ալեգորիաները հասկանալ: Հայկական այն ֆիլմերը, որոնք չեմ սիրում, հիմնվում են խոսքի վրա: Այսինքն կերպարը դիտողին բացվում է ոչ թե արարքներով, այլ՝ խոսքով: Դա կինոյի հակառակն է, չի կարելի այդպես:

Միևնույն ժամանակ արվեստը պետք է «այս աշխարհից» լինի, արվեստի արմատները պետք է լինեն գետնի մեջ: Չգիտեմ, որ պահին են ռեժիսորի կամ առհասարակ արվեստագետի, այսպես ասած, «երկրային» կերպարները դարձել կարծրատիպային: Արվեստը միշտ պայքարի միջոց է եղել, արվեստագետները միշտ ազատության ձայնն են եղել: Նոր լեզու, նոր մշակույթ ու նոր ոճ են բերել: Իսկ հիմա Հայաստանում ես չեմ տեսնում նոր մշակույթ, անընդհատ խոսակցություններ եմ լսում միայն: Որովհետև ինչն այստեղ արել ենք՝ դրա լավն արդեն կա աշխարհում: Հաճախ նայում ես այստեղի ֆիլմերն ու քեզ ոնց որ ձեռք առնեն, նյարդայնացած նստում ես, բայց տեսնում ես կողքից՝ լիքը մարդ հավանում է: Ասում ես՝ դե լավ, ես եմ սխալ, ես կգնամ իմ կինոները կնայեմ: Ու այս դեպքում՝ իրավիճակի դեմ պայքարելը, ֆիլմ անելն է ինձ համար: Ես պայքարի ուրիշ տարբերակ չգիտեմ: Բայց ասացի՝ ֆիլմով ապրուստի համար չես վաստակի, իսկ ապրուստի համար վաստակելն, այնուամենայնիվ, կարևոր է:

Ինձ դուր է գալիս, որ հայրս Էդգար Բաղդասարյանն է

Չեմ ցանկանա ձուլվել հորս: Ամեն դեպքում՝ մասամբ ձուլված եմ: Սցենարներիս վրա միասին ենք աշխատում, ես էլ իր ֆիլմերի մոնտաժն եմ անում: Իրար հետ աշխատելը ձուլվելու կամ իրար անվան տակ մնալու հետ այնքան էլ կապ չունի: Ես անկեղծորեն իրեն համարում եմ լավագույն սցենարիստներից մեկն ու եթե շանս կա իր հեղինակությամբ լավ սցենար ունենալ, չեմ հասկանում, ինչի պետք է չօգտագործեմ այն: Ինձ դուր է գալիս, որ իմ հայրն Էդգար Բաղդասարյանն է: Մենք նույն լեզվով ենք իրար հետ շփվում, հասկանում ենք իրար ու դա շատ կարևոր է: Նույն մասնագիտության կրողն ենք, բայց ես չեմ ընտրել այն, որովհետև հայրս էլ է ռեժիսոր: Պարզապես, տեսել եմ ինչպես է ինքը ֆիլմ նկարում ու գործընթացն ինձ շատ է դուր եկել: Այս առումով է եղել ազդեցությունը:

Ամեն ֆիլմ նորովի

Թե՛ ռեժիսորի, թե՛ դերասանի մեջ շատ եմ գնահատում ճկունությունը՝  ամեն ֆիլմին նորովի ադապտացվելը: Տեսեք, կան դերասաններ, որոնք ֆիլմերում նման են լինում իրենք իրենց: Օրինակ՝ Լեոնարդո դի Կապրիոն հոյակապ դերասան է, բայց նրա յուրաքանչյուր դերում դու զգում ես, որ  Լեոնարդո դի Կապրիոն է: Նույնը չեմ կարող ասել Բրեդ Փիթի, Քևին Սփեյսին, Քրիստիան Բեյլի, Էդվարդ Նորթոնի, Դենիել Դեյ–Լյուիսի, Խոակին Ֆենիքսի մասին, նրանք ճկվում ու փոխվում են ամեն ֆիլմի հետ, ամեն ֆիլմում տարբեր են: Դա վկայում է դերասանի կամ ռեժիսորի լայն դիապազոնի մասին: Օրինակ՝ Սթիվեն Սփիլբերգի դիապազոնն ինձ համար անվերջ է. նա կարող է նկարել ինչ ուզում է ու ինչ ժանրում ուզում է:
Նույն Տարանտինոն, ում անչափ սիրում եմ, չգիտենք՝ կկարողանա՞ դա անել: Ես, իհարկե, վստահ եմ, որ կկարողանա, բայց ինքն ընտրել է իր հստակ ընդգծված ոճն ու միշտ դրանով է աշխատում: Տարանտինոյի ֆիլմերից մի բան կուզեմ առանձնացնել. սովորաբար ֆիլմում դիալոգները նրա համար են, որ սնեն ֆիլմի ընթացքը, պատմությունները՝ սցենարը: Տարանտինոյի մոտ ամբողջ պատմությունը նրա համար է, որ սնի իր դիալոգները: Նրա ամեն երկխոսության մեջ կա սկիզբ, զարգացում ու ավարտ: Ամեն մեկը ոնց որ փոքր կարճամետրաժ լինի:

Ոչ միասնական կինոոլորտ

Ինչ, որ  ասում եմ որևէ մեկին մեղադրելու համար չեմ ասում, իսկ եթե մեղադրում եմ, ուրեմն ինձ էլ: Հիմա Հայաստանում կինոյով զբաղվող երիտասարդները միասնական չեն,  իրարից շատ անջատ են։  Մենք պիտի ավելի ստեղծարար լինենք ու հասկանանք, եթե մեկի մոտ թեթև հաջողություն է լինում, դրանից մյուսին վատ չի լինում: Բոլոր ոլորտներում ու մեր ավագ սերնդի մոտ էլ կար և կա այդ խնդիրը․միմյանց նկատմամբ անհանդուրժող են, ապակառուցողական: Ես ուզում եմ դա վերանա: Իհարկե, չեմ հավատում, որ մենք կտեսնենք դա, բայց կարող ենք որևէ ներդրում անել, որովհետև դա տնաքանդություն է: Եթե օրինակ՝ պետական ֆինանսավորմամբ  ֆիլմերը  հաջողություններ են ունենում արտերկրում, ստանում են մրցանակներ, մասնակցում փառատոների, ապա Ազգային կինոկենտրոնը այդ փաստը կարող է օգտագործել, համոզել կառավարությանը, որ  ավելացվի   ոլորտի ֆինանսավորումը : Ինչը բոլորի համար լավ կլինի: Մենք այդ սկզբունքով պետք է աշխատենք:

Խորհուրդ է տալիս Ալեքսանդր Բաղդասարյանը

Չափազանց դժվար է առանձնացնել, բայց կփորձեմ ինձ սահմանափակել (ծիծաղում է- հեղ.):

Մարտին Սկորսեզե «Տաքսիստ» («Taxi Driver»), Իթան և Ջոել Կոեններ «Այստեղ ծերունիների տեղը չէ» («No Country for Old Men») և «Երկաթե աքցան» («True Grit»), Ֆրենսիս ֆորդ Կոպոլա «Ապոկալիպսիսն այսօր» («Apocalypse Now»), Մայքլ Չիմինո «Եղնիկների որսորդը» («The Deer Hunter»), Ջոել Շումախեր «Անկում» («Falling Down»), Քվենտին Տարանտինո «Սպանել Բիլին» («Kill Bill») ու ընդհանրապես Տարանտինոյի բոլոր ֆիլմերը և Անդրեյ Տարկովսկի «Ստալկեր» («Сталкер»):

Յանա Շախրամանյան