Սեդա Գրիգորյան. «Ստեղծագործ Եվրոպան» բաց պատուհան է հայկական մշակույթի համար
Ասում են՝ մարդուն ճանաչում ես նրա հետ ճանապարհ գնալիս: Մենք նրա հետ կիսել ենք աշխարհի ամենագեղեցիկ ճանապարհներից մեկը և մեր տեսած ամենագողտրիկ քաղաքի արկածը: Այսօրվանից նրա հետ դեպի Եվրոպա ճանապարհն է բռնում հայկական մշակույթը:
Kinoashkharh.am-ի զրուցակիցը «Ստեղծագործ Եվրոպա Հայաստան» կենտրոնի ղեկավար, ռեժիսոր Սեդա Գրիգորյանն է:
– Փորձենք պարզ բացատրել՝ ինչ է իրենից ներկայացնում «Ստեղծագործ Եվրոպա» ծրագիրը:
– «Ստեղծագործ Եվրոպան» Եվրամիության ամենամեծ և ամենախոշոր բյուջեով մշակութային դրամաշնորհային ծրագիրն է՝ մոտավորապես 1.4 մլրդ եվրո ընդհանուր բյուջեով: Ծրագիրն ունի երկու բաղադրիչ՝ «Մշակույթ» և «Մեդիա»: Մշակութային բաղադրիչը ներառում է մշակութային բոլոր ոլորտները՝ բացառությամբ կինոյի, իսկ «Մեդիա» բաղադրիչը՝ կինոն և մշակութային ուղղվածության այլ վիզուալ կոնտենտը, ոչ լրատվական: Երկու բաղադրիչները պահանջում են առանձին անդամակցություն: Այս պահի դրությամբ Հայաստանի Հանրապետությունը անդամակցում է միայն մշակութային բաղադրիչին: Այս անդամակցությունը երկար տարիների նախապատրաստական աշխատանքների և բանակցությունների արդյունք է: Անդամակցության գործընթացը սկսել էր դեռևս նախորդ իշխանությունների օրոք: Հուշագիրը ստորագրվել էր Մշակույթի նախկին նախարար Արմեն Ամիրյանի կողմից՝ մարտին:
Հեղափոխության ընթացքում բանակցությունները դադարեցին, սակայն հեղափոխությունից հետո շատ արագ տեմպերով գործընթացը հասցվեց ավարտին: Այս տարվա հուլիսից Հայաստանը պաշտոնապես անդամակցում է «Ստեղծագործ Եվրոպա» ծրագրի «Մշակույթ» ենթածրագրին, ինչը նշանակում է, որ մեր մշակութային կազմակերպությունները կարող են համապատասխան ծրագրի պայմաններով և դրա շրջանակներում մշակութային ծրագրեր իրականացնել:
– Նկատի ունես՝ եվրոպական գործընկերների հե՞տ համատեղ:
– Ոչ միայն: Ինչու եմ ասում՝ համապատասխան ծրագրի շրջանակներում, որովհետև, օրինակ, «Գրական թարգմանություններ» ծրագիրը չի ենթադրում եվրոպական գործընկերների մասնակցությունը: Յուրաքանչյուր հայ հրատարակիչ, կազմակերպություն, որն այդ ծրագրին համապատասխան առաջարկ ունի, կարող է միայնակ դիմել և աջակցություն ստանալ:
– Իսկ, օրինակ, ստեղծագործող անհատները կարո՞ղ են դիմել «Ստեղծագործ Եվրոպայի» աջակցությանը:
– Ո՛չ: Դիմել կարող են միայն կազմակերպությունները՝ անկախ իրավակազմակերպչական ձևից. Դա կարող է լինել և՛ ԱՁ, և՛ ՀԿ, և՛ ՍՊԸ: Սակայն դիմող կազմակերպությունը պետք է առնվազն երկու տարվա մշակութային գործունեության պատմություն ունենա: Բացի այդ՝ պետք է համապատասխանի մի շարք պայմանների՝ կապված բյուջետավորման, մարդկային ռեսուրսների և շատ այլ բաների հետ: Օրինակ՝ այս պահին արդեն իսկ բաց է «Աջակցություն եվրոպական համագործակցության նախագծերին» ծրագրի մրցույթը, որը «Մշակույթ» ենթաբաժնի ամենամեծ մրցույթն է: Այս դեպքում, օրինակ, հայաստանյան կազմակերպությունները, որոնք ուզում են մասնակցել մրցույթին, պետք է կա՛մ միանան որևէ եվրոպական կազմակերպության նախագծի, կա՛մ, եթե իրենց սեփական նախագծով են մասնակցում, գտնեն եվրոպական որևէ գործընկեր կազմակերպություն: Այս ծրագիրն ունի երկու բաղադրիչ. փոքր ծավալի նախագծեր, որոնք ենթադրում են առնվազն 3 գործընկեր կազմակերպություններ և մինչև 200 հազար եվրո ֆինանսավորում, և ավելի մեծ նախագծեր, որոնք 6 և ավելի գործընկեր կազմակերպությունների համար են նախատեսված՝ 2 մլն եվրոյի հասնող բյուջեով:
– Ըստ էության, այս ծրագրերը մեզ ի՞նչ հնարավորություն են տալիս:
– Շատ մեծ: Վերջապես տեղական մշակութային, ստեղծագործական ինդուստրիայի ներկայացուցիչ կազմակերպությունները կարող են մեծ ծավալի ծրագրեր իրականացնել՝ չակնկալելով պետական փոքր բյուջեի աջակցությունը, որը երբեք էլ բավարար չի լինում:
– Փաստորեն՝ պակասում է նաև համապատասխան ծրագրերի փնտրտուքի վրա կազմակերպությունների ծախսած ժամանակը: Այսինքն՝ դուք հստակ ասում եք, որ կա այս կամ այն ծրագիրը, որի մրցույթը բաց է, որն ունի հստակ պայմաններ և չափորոշիչներ, և, եթե տեղական որևէ կազմակերպություն իրեն համապատասխան է համարում այդ ամենին, նա կարող է դիմել արդեն ձեր օգնությանը: Այլ կերպ ասած՝ «Ստեղծագործ Եվրոպա Հայաստան» կենտրոնը միջնորդ է դառնում տեղական և եվրոպական կազմակերպությունների միջև:
– Մեր կենտրոնը հայաստանյան կազմակերպությունների համար ավելի շատ խորհրդատվական դեր ունի: Բացի այդ, եթե տեղական որևէ կազմակերպություն ունի համապատասխան ծրագիր, բայց չունի եվրոպական գործընկեր, մենք օգնում ենք գտնել նրանց: Մեր գրասենյակի նման կառույցներ կան բոլոր այն երկրներում, որոնք անդամակցում են «Ստեղծագործ Եվրոպա» ծրագրին: Մենք անընդհատ կապի մեջ ենք, տեղեկություններ ենք փոխանակում միմյանց հետ: Այս պահին մենք ամբողջացնում ենք հայաստանյան մշակութային կազմակերպությունների տվյալների բազան, որպեսզի կարողանանք այդ տեղեկատվությունը հասցնել նաև մեր եվրոպացի գործընկերներին:
– Խոսեցիր այն մասին, որ «Ստեղծագործ Եվրոպա» ծրագիրն ունի հստակ առաջնահերթություններ: Որո՞նք են դրանք:
– Դրանք հինգն են: Լինելով Եվոպայի ամենամեծ մշակութային, ստեղծագործական ծրագիրը, բնականաբար, առաջնահերթություններից գլխավորը եվրոպական մշակութային արժեքների, արժեհամակարգի տարածումն է: Հայաստանը, կրելով նույն քաղաքակրթական արժեքները, հաճախ մասն է կազմում այդ մշակույթի: Դա նշանակում է նաև հայկական մշակույթի տարածում և բարձրաձայնում: Շատ կարևոր է, որ ծրագրին դիմող կազմակերպությունները որպես թիրախ վերցնեն այս հինգ առաջնահերթություններից մեկը: Դրանցից մեկը «Միջազգային շարժունակությունն» է, որը ենթադրում է, որ ծրագիրը հնարավորություն կտա ստեղծագործողներին ճամփորդել, աշխատել տարբեր երկրներում իրենց գործընկերների հետ, ինչպես նաև՝ շարժունակ և ավելի տեսանելի դարձնել իրենց արվեստը: Սրա կարիքը Հայաստանում շատ կա: Մենք այսօր ունենք շատ լավ արվեստագետներ, շատ լավ արվեստի գործեր, որոնց մասին, հատկապես դրսում, քչերը գիտեն: Սա թիրախ է, որը ես խորհուրդ կտամ միշտ նկատի ունենալ:
Երկրորդ թիրախը «Լսարանի զարգացումն» է, մի բան, որի կարիքը ևս շատ ունենք: Մենք ունենք շատ ցուցասրահներ, թատրոններ, համերգասրահներ, բայց ունենք շատ սահմանափակ թվով լսարան, որն, ի դեպ, միշտ նույնն է: Այս առաջնահերթության նպատակն է մոտեցնել արվեստը հանդիսատեսին, և հանդիսատեսին՝ մշակույթին:
-Կարո՞ղ ես այս ծրագրից մի օրինակ բերել՝ ավելի լավ պատկերացնելու համար:
– Խոսքը թիրախային արվեստի մասին է: Օրինակ , վերջերս լսեցի իտալացի արվեստագետների նախաձեռնության մասին, երբ նրանք գործող օպերային թատրոններից մեկում առանձին համերգային ծրագիր էին նախատեսել հատուկ հղի կանանց համար, դրանից հետո՝ նորածինների, ավելի ուշ՝ մանկահասակ երեխաների համար: Սա թիրախային խմբերին մշակույթին մոտեցնելու ձևերից մեկն է: Սա պարզապես մեկ օրինակ է: Իրականում, հնարավորություններն ու սահմանները շատ լայն են:
Երրորդ առաջնահերթությունը «Կարողությունների զարգացումն» է՝ ստեղծագործության հանդեպ նորարար մոտեցումների միջոցով, զարգացնելով և փորձարկելով մշակույթի ոլորտում եկամտի ձեռքբերման, կառավարման և մարքեթինգի նորարարական մոդելներ, մասնավորապես՝ թվային տեխնոլոգիաների ուղղությամբ, ինչպես նաև՝ մշակույթի ոլորտում աշխատող մասնագտների համար նոր հմտություններ զարգացնելու միջոցով: Բացի այդ՝ այստեղ լուրջ բաղադրիչ է նաև կրթությունը: Բավականին լուրջ կրթական ծրագրեր իրականացնելու հնարավորություն կա:
Չորրորդը «Միջմշակութային երկխոսության ընդլայնումն» է, որը ենթադրում է ԵՄ ընդհանուր արժեքների տարածում, փոխադարձ ըմբռնում և հարգանք: Կարծում եմ, որ այս առաջնահերթությունը ևս մեզ համար կարող է թիրախային լինել, քանի որ դրանում լուրջ շեշտադրում է արվում հատկապես փախստականների սոցիալական ինտեգրման հիմնախնդրի վրա՝ հաշվի առնելով վերջին տարիների աշխարհաքաղաքական իրողությունները: Եվ, քանի որ Հայաստանը մեծ թվով սիրիացի փախստականների է ընդունել, ովքեր, բարեբախտաբար, հայրենիքում չբախվցին այնքան լուրջ խնդիրների, որքան Եվրոպայում, մեզ համար ևս այս առաջնահերթությունը կարող է չափազանց կարևոր լինել:
Հինգերորդ առաջնահերթությունը «Մշակութային ժառանգության պահպանումն» է, որն անցյալ տարի «Ստեղծագործ Եվրոպայի» հիմնական առաջնահերթությունն է եղել: Այն վերաբերում է և՛ նյութական, և՛ ոչ նյութական մշակութային արժեքնրին՝ սկսած լեզվից, վերջացրած կինոյով:
– Այսինքն՝ գոնե այս մասով կինոյին աջակցություն կարո՞ղ է լինել:
– Այս հարցն առանձին քննարկվեց «Ստեղծագործ Եվրոպա» ծրագրի մասնակիցների բրյուսելյան հանդիպման ընթացքում: Միանշանակ պատասխան, գոնե ինձ համար, չհնչեց: Եթե ծրագիրը չի վերաբերում կինոարտադրությանը, և, եթե այն բավարար չափով համոզիչ է գրված, եթե հստակ փաստարկվի, որ դրա նպատակը ոչ թե կինոարտադրությունն է, այլ կինոմշակույթի ժառանգության պահպանումը, գուցե հնարավոր լինի:
– Ծրագրի շահառու արդեն ունե՞ք:
– Ուրախությամբ եմ ուզում ասել, որ շահառու ունենք, որը, սակայն, ինքնուրույն է դիմել ծրագրին՝ առանց մեր գրասենյակի օգնության: Երբ իրենք դիմում էին, մեր գրասենյակը դեռ չկար: Խոսքը «Փոքր թատրոնի» մասին է: Սա մեր առաջին հաջողության պատմությունն է: Իրենք ունեին գործընկերներ Գերմանիայում, Հունաստանում և Իտալիայում, և նրանց հետ համատեղ ծրագիր են իրականացնելու առաջիկա երկու տարիների ընթացքում:
– Կազմակերպությունների տվյալների բազայի մասին խոսեցիր: Ինպե՞ս է այն հավաքվում:
– Մենք մեր հնարավոր շահառուների հետ այս պահին առավելապես շփվում ենք Ֆեյսբուք սոցիալական ցանցի միջոցով: Այնտեղ երկու տեսակի ձևաթուղթ ենք տեղադրել, որոնք լրացնելով նախ կազմակերպությունները կգրանցվեն մեր տվյալների բազայում, ապա հստակ կնշեն, թե այս կամ այն ծրագիրն իրականացնելու համար ինչ ոլորտի կամ ինչ ուղղվածության գործընկեր կազմակերպությունների են փնտրում:
– Քո կարծիքով, այս առաջնահերթություններից կամ ծրագրերից ո՞րն առավել հետաքրքիր կլինի հայաստանյան կազմակերպությունների համար:
– Կարծում եմ՝ «Գրական թարգմանությունների» ծրագիրը, այնուամենայնիվ, ավելի պահանջված կլինի մեզանում, քանի որ այն չի պահանջում եվրոպացի գործընկերների առկայություն: Բրյուսելում մենք նաև այս հարցը բարձրացրեցինք, թե արդյոք նախապատվությունը տրվելու է հայ հեղինակների թարգմանությանը, թե՞ արտասահմանյան գրականության հայերեն թարգմանություններին: Մեզ համար, բնականաբար, շատ ավելի նախընտրելի կլիներ, որպեսզի նախապատվությունը տրվեր հայ հեղինակների թարգմանությանը, ինչը թույլ կտար մեր հեղինակների ստեղծագործություններն առավել հասանելի դարձնել օտարալեզու ընթերցողներին, սակայն կարծիք հնչեց, որ, այնուամենայնիվ, գերադասելի են արտասահմանյան գրականության հայալեզու թարգմանության ծրագրերը, քանի որ դա ամբողջությամբ տեղավորվում է եվրոպական մշակութային արժեքների տարածման գաղափարախոսության մեջ:
– Իսկ ի՞նչ փուլում է ծրագրի «Մեդիա» բաղադրիչի անդամակցության հարցը:
– Այս անդամակցությանը ես ինքս շատ եմ սպասում, քանի որ կինոյի ոլորտին հատկացվող պետական ֆինանսավորումն ակնհայտորեն քիչ է: Ես այս տարի ներգրավված էի Կինոկենտրոնի կողմից պետական միջոցների բաշխման հանձնաժողովի աշխատանքներում: Ես տեսա, թե որքան փոքր գումարի մասին է խոսքը: Բավականին մեծ թվով հայտեր կային, որոնց միջև այդ գումարի բաշխումն ուղղակի անհնար էր: Այդ իմաստով այս ծրագրի անդամակցությունը մեծագույն աջակցություն կարող է լինել: Դրա ցանկությունն ու կամքը կա, սակայն այս անդամակցությունն ավելի թանկ է, ավելի շատ ջանք է պահանջում:
-Ո՞րն է այս ծրագրի հիմնական առանձնահատկությունը:
– Շատ եվրոպական ծրագրեր ունեն գործունեության սահմանափակ ոլորտ, շատ հստակ թիրախներ: «Ստեղծագործ Եվրոպայի» գործունեության շրջանակը շատ լայն է, և խոսքը գնում է մշակույթի զարգացման, դրա արդիականացման, ժառանգության ցուցադրման և պահպանման մասին: Բացի այդ, այս ծրագրի համար առաջնահերթ է նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառումը, ինչը համընկնում է նաև մեր մշակութային քաղաքականության առաջնահերթությունների հետ: «Ստեղծագործ Եվրոպան» Հայաստանում հայտնվեց շատ ճիշտ ժամանակ: Այսպիսով, Եվրոպական Միությունը մեծացնում է Հայաստանում իր մշակութային ներկայացվածությունը:
– Երբ քեզ առաջարկվեց ստանձնել այս կենտրոնի ղեկավարի պաշտոնը, մտավախություն չունեի՞ր, որ որպես ստեղծագործող մարդ՝ քեզ չես գտնի բյուրոկրատական համակարգում:
– Անկեղծ ասած՝ սկզբնական շրջանում ունեի նման մտավախություն: Բայց ամեն ինչ փոխվեց, երբ գնացի Բրյուսել՝ ծրագրի շրջանակներում գործընկերների հետ հանդիպանը մասնակցելու: Այնտեղ հասկացա, որ կենտրոնների ղեկավարները, հիմնականում, ինձ նման մշակութային հիմքով մադիկ էին, ովքեր գործունեություն էին ծավալել արվեստի տարբեր բնագավառներում: Ես հասկացա, որ մեզ բոլորիս միավորում է ընդհանուր մղումը, որպեսզի մեր երկիրն ունենա մշակութային այս պատուհանը՝ դեպի Եվրոպա, և իրենք իրենց ներդրումն ունենան այդ պատուհանը մի քիչ ավելի լայն բացելու գործում:
Մի երեկո կազմակերպիչները մեզ ընթրիքի տարան: Մետրոյով գնացինք, դուրս եկանք ինչ-որ ետնաբակ, որտեղ մեզ արևելյան արտաքինով ինչ-որ մարդիկ էին դիմավորում, ողջունում: Արևելյան ուտեստների համեղ բույր է ամենուր: Մենք չէինք հասկանում ինչ է կատարվում: Պարզվեց՝ մի բելգիացի ամուսնական զույգ, կինոդիտումներ է կազմակերպել փախստականների ճամբարներում: Հետագայում երիտասարդ փախստականները միացել են բելգիացի ամուսիններին, և արդեն համատեղ կինոդիտումներ են կազմակերպում: Տարածք են վերցրել՝ սեփական տուն, որտեղ արդեն ոչ միայն կինոդիտումներ են կազմակերպում, այլև տարբեր դասընթացներ:
Արդյունքում՝ փախստական երիտասարդներն արդեն ֆիլմեր էին նկարահանում բելգիացի հայտնի ռեժիսորների հետ և իրենց ֆիլմերի պրեմիերաներն անում Եվրոպայի անվանի կինոփառատոններում: Այդ երեկո փախստական երիտասարդներից մեկը՝ Սիրիայից, մեզ համար սիրիական խոհանոցի համեղ, բարեգործական ընթրիք էր կազմակերպել, որի ընթացքում նաև նրանց նկարահանած ֆիլմերից դիտեցինք:
Այդ փոքրիկ նախաձեռնությունն ինձ համար այնքան մարդկային, մշակութային և համամարդկային էր: Ինձ համար դա նաև շատ լավ օրինակ էր, թե ինչ սկզբունքներ և արժեքներ են դրված այս ծրագրի հիմքում:
Հարցազրույցը՝ Սոնա Մարտիրոսյանի