Առնո Խայաջանյան․Անհնար է առանձնացնել անձնական կյանքն աշխատանքից

Ֆրանսահայ երիտասարդ ռեժիսոր Առնո Խայաջանյանի հետ հանդիպեցինք փարիզյան մի աշնանային ցուցահանդեսի շրջանակներում: Խոսեցինք ցուցադրված արվեստանմուշներից և ցուցադրության թերևս ամենատպավորիչ՝ Օլգա դը Ամարալի մոգական նմուշից: Բոգոտայում ապրող այս արվեստագետն իր աշխատանքներում համադրում է լույսը, գույներն ու տարատեսակ կտորներ՝ ստեղծելով տարածության մեջ անէական թվացող «քանդակներ»: Ամարալի օգտագործած նյութերն իրեն մոտեցնում են իր սերնդի արվեստագետների մեկ այլ հսկայի՝ ամերիկացի Ջեյմս Տյուրելին, ում արվեստն իր որոշակի ազդեցությունն է ունեցել Առնո Խայաջանյանի ֆիլմերի վրա:      

Լ․Ս․– Վերջերս Ջեյմս Տյուրելի կայքէջում կարդացի հետևյալը․ «Իմ աշխատանքները չունեն պատկեր, առարկա կամ որևէ կենտրոնացում: Առանց պատկերի առարկայի և կենտրոնացման, ի՞նչ եք դուք տեսնում: Դուք տեսնում եք ինքներդ ձեզ՝ ձեզ իսկ դիտելիս: Ինձ համար կարևոր է ստեղծել անմիտ մտքերի փորձառություն»: Ի՞նչ կասես:

Ա․Խ․- Հիանալի միտք է, առհասարկ Տյուրելը բացառիկ արվեստագետ է, իր աշխատանքներից հատկապես սիրում եմ Բեռլինի լուսային ինստալյացիան: Այսօր ժամանակակից արվեստի ցուցադրության գնալուց առաջ, հարկավոր է կարդալ, հասկանալ նմուշների կոնցեպտը, մի խոսքով նախապատրաստվել: Տյուրելի արվեստը հիմնված է զգացմունքների վրա, և դա այն է, ինչ ես կարևորում և նախընտրում եմ:

Լ․Ս․– Քո սերը դեպի արվեստը, այս անգամ դասական, տեսնում ենք նաև «Քարքարոտ արահետներ» վավերագրական ֆիլմում: Մորոյի «Բարի Սամարացի» կտավը ձեռքիդ, դու շրջում ես թուրքական գյուղերով և հիրավի քարքարոտ արահետներով: Բնօրինակը թերևս Փոքր Պալատու՞մ է:

Ա․Խ․- Այո, այնտեղ էլ առաջին անգամ տեսա կտավը: Շատ էի տպավորվել, նույնիսկ մտածում էի ֆիլմը սկսել թանգարանային տեսարանով, բայց երկար վարանումներից հետո որոշեցինք, որ պետք է հայտնվեմ «ոչ մի տեղից», կարծես ընկնեմ երկնքից․․․

Լ․Ս․– «Քարքարոտ արահետներում» դու տանում ես դիտողին քո անձնական պատմության հետքերով: Կարծու՞մ ես, Սերջիո Լեոնեյի այս կարգախոսը քեզ համապատասխանում է․ «Իմ կյանքը, ընթերցանությունը, այն ամենն ինչ վերաբերում է ինձ, պտտվում է կինոյի շուրջ: Ինձ համար կինոն իմ կյանքն է և հակառակը»:

Ա․Խ․- Հարյուր տոկոսով է համապատասխանում: Անհնար է առանձնացնել անձնական կյանքը աշխատանքից: Մեկը մյուսի հետ ամուր փոխկապակցված է, երբեմն նույնիսկ հոգնեցնող աստիճանի, մեկը մյուսի վրա ազդում է և տպավորում:

Լ․Ս․– Շարունակելով խոսել մեծ արվեստագետների մտքերով՝ գիտեի՞ր, որ ըստ Գոդարի, «մեծ հաշվով, կա երկու տեսակի ռեժիսոր: Մեկը փողոցով քայլում է գլուխը ցած, մյուսը՝ վեր: Տեսնելու համար, թե ինչ է կատարվում իր շուրջը, առաջին խմբի ռեժիսորը ստիպված է հանկարծակի և հաճախակի գլուխը վեր բարձրացնել, աջ ու ձախ նայել՝ մեկ հայացքով փորձելով ըմբռնել շուրջը կատարվողը: Նա տեսնում է: Երկրորդ խմբի ռեժիսորը ոչ մի բան չի տեսնում, նա նայում է՝ ֆիքսելով իր հայացքը մեկ հստակ կետի, միայն այն կետի, որն իրեն խորապես հետաքրքրում է․․․»:  Ճանաչեցի՞ր քեզ այս խմբերից մեկում:

Ա․Խ․– Ես սպոնտան աշխատելու սիրահար չեմ և այս տեսանկյունից, հավանաբար, կպատկանեմ Գոդարի ձևակերպած խմբերից երկրորդին: Ես սիրում եմ ճշգրտություն:  Ի դեպ, Ֆրանսիայում սա ողջունելի գիծ է, քանզի ֆիլմիդ համար ֆինանսավորում ստանալու համար, հարկավոր է ներկայացնել առավելագույնս դետալներով պատրաստված ծրագիր: Եվ հավատա, սա վերաբերում է նաև վավերագրական կինոյին: Կստանաս ֆինանսավորում թե ոչ, իմանում ես միայն մեկից երկու տարի սպասելուց հետո: Եվ ողջ պարադոքսն այն է, որ երկու տարի անց, շատ հնարավոր է, վավերագրական կինոյիդ թեման այլևս ակտուալ չլինի, կամ կորցրած լինի պահի կարևորությունը:

Լ․Ս․-Արի պատկերացնենք, որ ֆինանսավորում ստացար, ֆիլմը նկարեցիր, հասար մոնտաժին: Գոդարն ասում է, որ իր ֆիլմերն իմաստավորվում են մոնտաժի ժամանակ․․․

Ա․Խ․– Դա իհարկե լիովին համապատասխանում է Գոդարի կինոարվեստին: Համաձայն եմ, որ մոնտաժի շնորհիվ կարելի է փոխել ֆիլմի տրամադրությունն ու վերջնական տպավորությունը: «Մենք ենք, մեր սարերը» ֆիլմի մոնտաժն անելիս, ես կարող էի ընտրել՝ ինչ տրամադրությամբ տանել և հատկապես ամփոփել արցախյան պատմությունը: Մոնտաժը զտում է ֆիլմի պատկերը:

Լ․Ս․– Մոնտաժն  ավարտվեց,  ֆիլմը պատրաստ է: Ի՞նչ տեսք ունի հաջողությունը քեզ համար:

Ա․Խ․– Հաջողությունը հավանաբար մի քանի իրողությունների համադրություն է:  Հաջողված կինո բանաձևի մեջ մտնում է հանդիսատեսի սերը, քննադատների դրական կարծիքները և իհարկե՝ քո անձանական բավարարվածության զգացողությունը: Օրինակ,  «Քարքարոտ արահետներ» ֆիլմի նկարահանումն ինքնին արդեն կարևոր անձնական հաղթանակ էր, իսկ «Ոսկե Ծիրան»  փառատոնի շրջանակներում մրցանակ ստանալը՝ բավականին խորհրդանշական հաղթանակ:

Լ․Ս․– Կարելի է ասել, որ քո արվեստն այս պահին միավորում է երեք ուղղություն՝ Հայաստան-Թուրքիա-Ֆրանսիա: Ի՞նչ բառ է գալիս մտքիդ Հայաստան լսելիս:

Ա․Խ․– Մի քանի, տարի առաջ կպատասխանեի՝ ավանդույթ, բայց երբ վերջին իրադարձություններից հետո գնացի Հայաստան, զգացի հոգեվիճակի փոփոխություն, տեսա մեծ փոփոխություն մարդկանց մեջ: Այնպես որ, այսօր կասեմ՝ բաց հոգեվիճակ:

Լ․Ս․– Ի՞սկ Թուրքիա լսելիս:

Ա․Խ․–  Ցավոք սրտի, մտքիս գալիս է Հայաստանում զգացածի ճիշտ հակառակը: Խոսքս, իհարկե, մարդկանց մասին չէ, այլ երկրում տիրող իրավիճակի:

Լ․Ս․– Եվ վերջապես Ֆրանսիա լսելիս, ի՞նչ ես մտածում:

Ա․Խ․–  Գաղափար չունեմ (ծիծաղում է):

Լ․Ս․– Ավարտենք մեր զրույցը Ինգմար Բերգմանի մտքով․ «Ամեն ֆիլմ պետք է նկարահանել կարծես այն վերջինն է» :

Ա․Խ․– Այո, միանշանակ, սա բավականին անգիտակից որոշում է:

Ռեժիսոր Առնո Խայաջանյանի հետ զրուցեց արվեստաբան Լիլիթ Սոխակյանը

Փարիզ

2018 թ․