«Մենք կապող օղակ էինք քաղաքի ու ճակատի միջև». Արթուր Ներսիսյան
Արթուր Ներսիսյանը 1988-2005 թթ. աշխատել է Արցախի հեռուստատեսությունում որպես օպերատոր, 1995-96 թթ.` գլխավոր օպերատոր, ներկայումս գործադիր տնօրենն է, մի շարք հեռուստաֆիլմերի և հաղորդումների հեղինակ է:
– 1988 թ. մայիսից՝ հենց հիմնադրման օրից աշխատում եմ հեռուստատեսությունում: Ես ուրիշ կրթություն էի ստացել, բայց սկսեցի ինձ փորձել օպերատորական գործում: Սկզբում օպերատորի ասիստենտ էի, հետո, երբ պատերազմը սկսվեց, արդեն աշխատում էի որպես օպերատոր: Այդպես, գործի բերումով, դարձանք շարժման տարեգիր:
– Հենց սկզբից մտայնություն կա՞ր, որ տարեգրություն եք ստեղծում:
– Ոչ, այն ժամանակ ոչինչ էլ չէինք մտածում, ուղղակի իրադարձություններն էինք արձանագրում, ո՞վ գիտեր, թե վերջն ինչ է լինելու: Ուղղակի ընթացքում արդեն երևաց, որ մեր աշխատանքը տեղին ու ժամանակին է:
Երկիրը պատերազմի մեջ էր, ու ոչ ոք չէր կարող անմասն մնալ: Մեզ մոտ ամեն ինչ շատ ավելի վաղ էր սկսվել՝ 1988-89 թվականներից, անընդմեջ ընդհարումներ էին լինում, որոնք կամաց-կամաց վերաճեցին պատերազմի: Բուն պատերազմը, կարելի է ասել, սկսվեց 1991 թ. դեկտեմբերին:
Բացի այդ, մեզ մոտ ճակատ և թիկունք հասկացությունները հարաբերական էին: Մեզ համար առանձնապես տարբերություն չկար, ըստ էության՝ թիկունք չկար, ինչպես ռմբակոծում էին առաջնագիծը, այնպես էլ՝ խաղաղ բնակավայրերը, նշանակություն չուներ, թե որ ուղղությամբ էիր գնում, Մարտակերտի՞, Հադրութի՞, թե մի այլ ուղղությամբ: Պատերազմն ամենուր էր: Ճիշտն ասած, չեմ սիրում հիշել պատերազմը, թեև ինչքան ուզում ես մոռանալ, չի ստացվում:
– Բնական ինքնապաշտպանական մեխանիզմ է, մարդ չի ուզում վերապրել ցավն ու տառապանքը, բայց Ձեր գործն այնպիսին է, որ ստիպված էիք ոչ միայն տեսնել այդ ամենը, այլև բերել, մոնտաժել, հիմա էլ նկարված տեսնել, ինչպե՞ս էր դա հոգեբանորեն հաջողվում:
– Սկզբնական շրջանում շոկ ես ապրում, բայց հետո սովորական է դառնում: Հիմա, երբ այսքան հեռավորությունից նայում եմ, ինձ համար էլ է զարմանալի, թե ինչպես էինք կարողանում, բայց այն ժամանակ սովորական, կարծես կենսակերպ էր դարձել: Մեր տղաներն առաջնագծում էին, ու մենք մեզ պատասխանատու էինք զգում, որ ինչ-որ կերպ օգտակար լինենք: Նրանց ձեռքին զենքն էր, քո ձեռքին էլ՝ տեսախցիկը, ու քո աշխատանքը համապատասխան ձևով պիտի անեիր: Բացի այդ, մենք զգում էինք, որ մեր ներկայությունն առաջնագծում ոգևորություն էր բերում: Նաև՝ քաղաքում, բնակչության շրջանում:
Մի պահ կար, որ քաղաքում շատ քիչ բնակչություն էր մնացել, բայց մենք մտածում էինք, որ եթե մեկ կամ երկու հեռուստադիտող էլ մնացած լինի, ուրեմն պետք է աշխատենք: Եվ կյանքը ցույց տվեց, որ այդ աշխատանքն ահռելի հոգեբանական ազդեցություն է ունենում: Մարդիկ շատ ընկճված էին, ու եթե տեսնում էին, որ հեռուստատեսությունը գործում է, մտածում էին, որ ամեն ինչ այնքան էլ վատ չէ, ամեն ինչ կորած չէ: Մենք փաստորեն կապող օղակ էինք քաղաքի ու ճակատի միջև:
– Ի՞նչ կադրեր կամ դեպքեր են տպավորվել:
– Երբ չես ուզում հիշել, չես էլ ուզում առանձնացնել: Բայց մի բան գոհունակությամբ եմ հիշում: Մի անգամ արևելյան ուղղությամբ ռազմական գործողություն էր: Զինվորներից մեկը վիրավոր էր, պետք էր ներերակային սրսկում անել: Բայց քանի որ մութ էր, բուժքույրն անելանելի վիճակում էր: Տեսախցիկի վրա մի փոքր լամպ կա: Բայց մարտկոցն էլ արդեն նստում էր: Ընտրություն պիտի անեիր, կա´մ պիտի նկարահանում անեիր, կա´մ լամպը վառեիր բուժքրոջ համար: Ես, իհարկե, լամպը վառեցի, և բուժքույրը կարողացավ իր գործն անել: Միակ անգամն էր, երբ չափսոսեցի, որ նկարահանումը խափանվեց:
– Պատերազմը օպերատորի կամ ռեժիսորի մեջ ինչ-որ բան փոխո՞ւմ է:
– Պատերազմը մասնագետին չէ, ընդհանրապես մարդուն է փոխում:
– Ասում եք՝ այն ժամանակ ձեր նկարահանումները և´ թիկունքում, և´ առաջնագծում հոգեբանական ազդեցություն էին թողնում, իսկ այսօ՞ր:
– Իհարկե, այսօր էլ մեծ դեր են խաղում: Մեր նկարահանումները դարձան արխիվ, դարձան պատմություն: Մեր ձեռքի տակ եղած նյութերը մենք կարողացանք առավելագույնս օգտագործել և´ ֆիլմեր, և´ հաղորդումներ պատրաստելու համար, և´ մեզ համար, և´ դրսի: Դրանք մեր առօրյա կյանքի մի մասն են, մշտապես ցուցադրվում են: Իհարկե, ոչ այն հաճախականությամբ, ինչ հետպատերազմյան շրջանում: Եվ մեր ունեցած կադրերը այսօր էլ շատ ֆիլմերի համար սկզբնաղբյուր են ծառայում: Օրինակ՝ վերջերս Չեխիայից էին եկել, Արցախի մասին ֆիլմ էին նկարում, և օգտվեցին մեր տրամադրած նյութերից:
– Մեր կինոգործիչներից մեկն ասում է, որ վավերագրական կինոյի ժամանակն ավարտվել է, արդեն պետք է սկսվի խաղարկային կինոյի փուլը:
– Եթե մենք իրականում հասել ենք դրան, ես միայն կողջունեմ: Ուղղակի գեղարվեստականն ուրիշ է, վավերագրականը՝ ուրիշ: Պատերազմը տեսածի ու չտեսածի ընկալումները տարբեր են: Հնարավոր է՝ շատ լավ ֆիլմ նկարեն, փառատոներում ցուցադրեն, բայց պատերազմի հետ կապ չունենա: Կարևոր է՝ այդ նկարողը տեսե՞լ է, թե պատմածով է նկարել:
– Վավերագրական ֆիլմերը չե՞ն օգնի նոր սերնդին, որպեսզի որակով գեղարվեստական ֆիլմեր նկարեն:
– Իհարկե կօգնեն:
– Ուրեմն ինչո՞ւ չեն ստեղծվում: Հայրենական պատերազմից հետո հարյուրավոր ֆիլմեր են ստեղծվել, 70 տարի է անցել, և դեռ էլի շարունակում են նկարել, իսկ մենք…
– Գիտեք ինչ, որքան էլ այդ տեսարանները դիտեն, ուսումնասիրեն, մարսեն, դեռ բավական չէ, տաղանդի հարց է: Տաղանդն էլ երևան է գալիս այնտեղ, որտեղ դպրոց կա, միջավայր կա, այնպես որ այդ հարցը Երևանում տվեք:
Ռուզան Բագրատունյան