Փրկել մեկ երեխայի նշանակում է փրկել ամբողջ մարդկությունը
Ռեժիսոր, պրոդյուսեր Պարետ Մարոնյանը Հայաստանի հանդիսատեսին ծանոթ է մասնավորապես իր «Ցեղասպանության որբերը» վավերագրական ֆիլմով: Այն 2014 թ. ցուցադրվել է «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնում: Մեկ տարի անց՝ ապրիլի 24-ին, այն ցուցադրվել է նաև Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությամբ: Պարետ Մարոնյանն ավելի քանի 20 տարի աշխատել է ամերիկյան «Հանրային հեռարձակման համակարգ» ցանցում (PBS NETWORK) որպես հատուկ ծրագրերի խմբագիր: Նա վավերագրող ռեժիսոր է, ապրում է ԱՄՆ Ֆլորիդա Նահանգում, տարիներ առաջ հիմնադրել է «Արմենոիդ» ստուդիան (Armenoid Team), որի մի շարք վավերագրական աշխատանքներ արժանացել են մրցանակների: Պարետ Մարոնյանի վերջին ՝ «1915 թվականի կանայք» ֆիլմը նույնպես ստեղծվել է «Արմենոիդ» ստուդիայի անձնակազմի ջանքերով: Ֆիլմն արդեն մեծ հետաքրքրություն է վայելում, կարճ ժամանակահատվածում ցուցադրվել է Նյու Ջերսիում, Սիդնեյում, Մելբուռնում, Լոս Անջելեսում, Տորոնտոյում: Լոս Անջելեսում այս տարվա հոկտեմբերին կայացած «Արփա» կինոփառատոնում «1915 թվականի կանայք» ֆիլմը ստացել է «Արմին Վեգներ» մարդասիրական մրցանակը, դրանից առաջ այն ստացել էր Ամերիկայի հեռուստատեսային արվեստների և գիտության ազգային ակադեմիայի (NATAS) տարածաշրջանային ամենամյա «Էմմի» մրցանակաբաշխության մրցանակը լավագույն ռեժիսուրայի համար: Իսկ ահա նոյեմբերի վերջին Տորոնտոյում կայացած «Նուռ» փառատոնում ֆիլմն արժանացավ միանգամից երեք մրցանակի՝ փառատոնի պատվավոր «Ոսկե նուռ» , «Լավագույն վավերագրական» և «Հանդիսատեսի համակրանք» մրցանակները: Տորոնտոյում ֆիլմի դիտումն անցավ լեփ-լեցուն դահլիճում, ավարտին՝ հոտնկայս չդադարող ծափահարություններով: Հանդիսատեսի շարքերում կային նաև տեղաբնակ թուրքեր:
«1915 թվականի կանայք» վավերագրական ֆիլմը տարբեր ենթավերնագրերից բաղկացած վավերագրական կինոպատում է՝ փաստագրական արժեքավոր մի հետազոտություն, որը ներկայացնում է Հայոց ցեղասպանության տարիներին ( և դրանից հետո) հայ որբերի և կանաց փրկության գործում հսկայական դեր ունեցած հայ և օտարազգի կանանց պատմությունները:
Պարետ Մարոնյանի հետ զրույցը կայացել է Տորոնտոյում, փառատոնի ավարտից անմիջապես հետո: Պարետը հրաշալի խոսում է արևմտահայերեն: Որպեսզի Հայաստանի ընթերցողը նրան լիարժեք հասկանա, հարցազրույցը վերափոխվել է արևելահայերենի ռեժիսորի համաձայնությամբ:
– Բարի օր, Պարետ: Շնորհավորում եմ Տորոնտոյում ստացած մրցանակների առթիվ: Սպասո՞ւմ էիք, որ ֆիլմը մրցանակ կստանա:
– Ես գիտեմ, որ ֆիլմում նեկայացված բոլոր պատմություններն արժանի էին հիացմունքի ու ծափահարությունների: Այդ կանայք այլևս վաստակել են աշխարհի հնարավոր լավագույն մրցանակները: Դրանք նրանց են տրվում:
– Պարետ, Ձեր նախնիների մասին մի քիչ պատմեք:
– Հորս հայրը Իսկանտարուն էր: Մինչև 1939 թվականն իրենց հողի վրա էին ապրում, իրենց տան մեջ: Քաղաքը ստիպված եղան թողնել քեմալական շարժումներից հետո: Եվ մի կարճ շրջան մնալով Եգիպտոսում՝տեղափոխվեցին Լիբանան: Իսկ մորս արմատները Ադանայում են: Ադանայի երկու ջարդերի միջով էլ մորս գերդաստանն է անցել ու 1915- ից մազապուրծ փրկվելով՝ Հալեպ հասել: Մեծ մայրս որբ էր, մեծացել էր Հալեպի որբանոցում: Մորս հայրը՝ իմ մեծ պապաս, այնտեղ է նրան հանդիպել:
– Դուք ծնվել ու մեծացել եք մի քաղաքում, որը բազմաթիվ հայերի փրկության օրրանը դարձավ ցեղասպանությունից հետո: Ու հավանաբար մանկությունից ի վեր անվերջ լսել եք պատմություններ, որոնք մեր ժողովրդի ապրած մեծագույն ցավի մասին էին: Հետաքրքիր է՝ ինչպես էիք կրում մանուկ, պատանի հասակում ցեղասպանության թեման ձեր մեջ: Կամ գուցե ավելի ճիշտ է հարցնեմ այսպես՝ Դուք ձեր մանկության, պատանեկության տարիների՞ց եք նաև Ձեզ հետ «բերել» այս ֆիլմը: Էքզյուպերին էր ասում՝ մենք բոլորս գալիս ենք մանկությունից:
– Գիտեք, երբ Սփյուռքի մեջ ես ծնվում, ուրիշ ելք չկա, քան հայ մեծանալը: Ձեզ մի փոքրիկ օրինակ ասեմ: Լիբանանում մենք ապրում էինք 6 հարկանի շենքում, որտեղ 12 ընտանիք կար: 12 ընտանիքից միայն մեկ ընտանիք էր այլազգի , մնացած բոլորը հայ էին: Իսկ շենքի անունը, գուցե զարմանաք, Սայաթ- Նովա էր:
– Հայե՞րն էին այդ անունը դրել:
– Ոչ, պարզապես շենքը կառուցողը հայ էր եղել: Եվ ընդհանրապես ես մեծացել եմ բացառապես հայերի միջավայրում: Մեր տան օգնականը, որ օգնում էր տան գնումներն անել, նույնպես հայ էր, դպրոցները, որ ես հաճախել եմ, հայկական էին, նույնիսկ համալսարանը հայկական էր: Հայկակական պարախմբի անդամ էի, հասակ էի առնում բացառապես հայ ընկերների շրջապատում: Ու հակառակ նրան, որ մեր հողի վրա չէինք, Լիբանանում էինք ապրում, խորապես հայկական միջավայր էինք ստեղծել և կրում էինք մեր հայկական ինքնությունն ամբողջապես: Ուզում եմ ասել, որ իսկապես ուրիշ ելք չունեի, քան հայ մեծանալը: Իսկ դա նշանակում էր նաև, որ ես մանկուց կրում էի ինձ շրջապատող հայերի ցավն ու տառապանքը նույնպես: Գիտեք, հասակ առնելով ես հասկանում, որ ցավը քեզ հետ մեծանում է:
– Իսկ կինոն ե՞րբ մտավ ձեր կյանք:
– Նախքան պատանեկան շրջանս միշտ հետաքրքրված էի լուսանկարչությամբ: Երկու բան էի սիրում՝ լուսնկարչություն և երաժշտություն: Որևէ մեկով, սակայն, չշարունակեցի ու լրջորեն չզբաղվեցի: Բայց մի կարճ շրջան աշխատեցի որպես ֆոտոժուռնալիստ: 18-19 տարեկան էի, սիրում էի լուսանկարչական ապարատը ձեռքիս շրջել ու նկարել: Ես Լիբանանից Միացյալ Նահանգներ եկել եմ քաղաքացիական պատերազմի վերջում միայն: Այսպես ասած, ինչ-որ ձևով պատերազմի զավակ էլ եմ, և, բնականաբար, այդ պատերազմը նույնպես իր դրոշմն ունեցավ իմ կյանքում: Կարող եմ ասել, որ մեծապես ազդեց իմ հայկական ինքնության պահպանման վրա, քանի որ երբ դժվարության մեջ ես, ավելի ես կառչում քո ինքնությունից, քեզ փրկողն ու պաշտպանողը կարծես հենց միայն քո ինքության ուժեղ գիտակցումն է: Երբ ԱՄՆ եկա, 24 տարեկան էի և կյանքը նորից սկսելու հրամայականի առաջ էի կանգնած: Չգիտեի ինչ անել: Մի բան, սակայն, հաստատ գիտեի, որ չեմ ուզում զբաղվել մի բանով, որ գեղարվեստի հետ կապ չունի: Մտածեցի՝ երաժշտություն եմ սիրում, խաղ և լուսանկար: Այս երեքի միասնությունը ստացվում է պատկեր, շարժում: Իսկ դա կինոն է: Այսպես է ուրեմն, որ ամեն ինչ սկսվեց: Ես Լիբանանի Հայկազյան համալսարանում արդեն ակադեմիական կրթություն ունեի, քաղաքագիտության բաժինն էի ավարտել: ԱՄՆ -ում PDS Network-ում աշխատեցի 21 տարի, և եկավ մի պահ , որ որոշեցի՝ պիտի այլևս անեմ այն, ինչ ուզում եմ: Մինչ այդ փորձնական բաներ արել էի, բայց հիմնավոր չէի զբաղվել: Վերջապես որոշեցի:
– Ձեր վերջին ֆիլմերը վավերագրություններ են, ուրեմն լրագրություն եք սիրում կինոյում:
– Անշուշտ: Այդ է, որ ես սիրում եմ, և դա է իմ ոճը՝ պեղել, գտնել: Իսկ դա նաև լրագրություն է: Ես միշտ ուզել եմ և կարծում եմ՝ հաջողվել է ինձ գտնել , ուսումնասիրել թաքնված պատմություններ:
– Ցեղասպանության մասին վերջին տարիներին բազմաթիվ ֆիլմեր են նկարահանվել: Եվ կարծիք կա, որ այլևս կրկնում ենք իրար: Առհասարակ այս թեմայով նոր բան կա՞ ասելու:
– Ես փոքր հասակից հետևել եմ ցեղասպանության մասին ֆիլմերին: Ընդհանրապես , այսպես ասած, դասական ձևով է հիմնականում ներկայացվել թեման: Հիմնականում խոսվել է նույն բանի մասին՝ նույն կերպ: Ես ուզեցի մի բան անել, որ դեռ արված չէր: Ցավալի է, բայց դա փաստ է. քչերը գիտեն, որ 100 տարի առաջ նման ողբերգություն է տեղի ունեցել: Դա մեղադրելու էլ չէ , մեծ աշխարհն ունի իր թեմաներն այսօր: Պարզապես պիտի հստակ գիտակցենք, որ անելիքը՝ այդ թեմայի լայն հանրայնացումը բացառապես մեր գործն է: Մեր պատմությունն է, մենք պիտի ամեն ջանք գործադրենք, որ աշխարհը չմոռանա և ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը: Եվ այդ առումով այս՝ «1915 թվականի կանայք» ֆիլմը և նման այլ շատ ջանքեր, որ արվում են շատ այլ ռեժիսորների կողմից, շատ կարևոր են: Վավերագրական ֆիլմերը ազդու և դիպուկ գործիքներ են: Իմ վերջին երկու ֆիլմերը ստեղծվել են հատկապես օտարազգի լսարանների համար: Գիտեք, մի բան կա, որ ուզում եմ անպայման շեշտել. ինչ խոսք, «1915 թվականի կանայք» ֆիլմը նախևառաջ հայ ժողովրդի ողբերգական անցյալի մասին է, բայց իրականում պատկանում է ամբողջ մարդկությանը: Այս կանայք մարդասիրության ցցուն օրինակներ են բոլոր ազգերի համար: Փրկել մեկ երեխայի նշանակում է փրկել ամբողջ մարդկությունը: Իսկ նրանք հազարավոր որբուկների ու կանանց են նեցուկ եղել այդ սարսափելի օրերին: Ես ուզում էի խոսել այդ մասին:
– Ձեր կարծիքով՝ մենք չունե՞նք բավարար քանակի վավերագրական ֆիլմեր Հայոց ցեղասպանության մասին: Թերացե՞լ ենք:
– Ես կարծում եմ, որ հսկայական աշխատանք կա մեր դիմաց: Եվ թերևս չափազանցություն է ասածս, բայց կարծում եմ, որ մեզանում օրական այս թեմայի շուրջ առնվազն մի ծրագիր պիտի ծնվի: Սակայն կա մի ուրիշ շատ կարևոր հարց. ֆիլմ նկարելը մեկ բան է, տարածումը՝ մեկ այլ: Եվ պատկերացրեք՝ այս վերջինն ամենաբարդն է:
– Ակնարկում եք, որ նման ծրագրերը պիտի դառնան համընդհանուր նպատա՞կ, Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի ռազմավարության մա՞ս:
– Շատ ճիշտ է: Երբեմն լսում եմ՝ այսինչ կամ այնինչ պետությունը ճնշում է բանեցնում, ասենք՝ չի ուզում ցուցադրել այս կամ այն հայկական ֆիլմը: Ինձ համար դրանք լուրջ պատճառաբանություններ չեն: Անշուշտ, դա դժվար, խոչընդոտներով լի գործընթաց է, բայց երբ կա ֆինանս, գրեթե ամեն բան հնարավոր է: Մենք այդ հարցերը պիտի լուծենք ֆինանսով ու պիտի գիտակցենք դրա կարևորությունը: Ուրիշ տարբերակ չունենք: Պիտի վճարենք, որ մեծ աշխարհը դառնա մեր լսարանը: Երբ կա կամք, կարողություն, ձիրք ու նպատակ, ոչ մի բան քեզ չի կարող խանգարել: Իհարկե, ճնշումներ կլինեն, բայց մանավանդ այս ազատ երկրների մեջ, որտեղ օրինական ձևեր ունես՝ դատ, դատավարություն, շատ ավելի հեշտ կարող ենք կազմակերպել այս ամենը: Ինձ իսկապես ցավ է պատճառում, երբ հաճախ լսում եմ ՝ դե , ճնշումներ կան, պետք չէ այլևս ցուցադրենք այս կամ այն ֆիլմը, ժամավաճառություն է: Ո՛չ, դա ժամավաճառություն չէ: Հաջողությունը ջանք է պահանջում:
– Բայց ես չեմ հասկանում այդ հանելուկը: Սփյուռքում հատկապես այս թեմաներով ֆիլմ նկարահանելը ֆինանսներ հայթայթելու տեսանկյունից կարծես պիտի խնդիր չլիներ:
– Կարծում եմ՝ էստեղ գլխավոր պատճառն այն է, որ ցեղասպանության թեման համարվում է «սուրբ թեմա», կա կարծրատիպային մոտեցում, որ այն չպետք է «վաճառվի», ցեղասպանության մասին արածդ գործը չպիտի դրամով լինի, փոխարենը՝ պիտի լինի նվեր իմ ազգին… Այ, այսպես ենք մոտենում, ինչը շատ ցավալի է: Իսկ նման իրավիճակը հանգեցնում է պրոֆեսիոնալիզմի անկման: Ֆինանսը չպիտի տաբու լինի, երբ խոսում ենք Ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված որևէ ձեռնարկի մասին: Դա ամոթ չէ:
– Այդ դեպքում ինչպե՞ս կարողացաք ֆինանսներ հայթայթել:
– Պարզ ասեմ: Շատ դժվար ձևով: Բայց, փառք Աստծո, հաջողեցինք: Ուրախ եմ, որ հայկական կազմակերպություններ, հայ անհատներ նեցուկ կանգնեցին: ՀՕՄ-ի (Հայ օգնության միություն) արևելյան շրջանի օգնությամբ, մի շարք դրամահավաքների, Կանադայի ՀՕՄ-ի, ինչպես նաև ՀԲԸՄ-ի աջակցությամբ ֆիլմը կյանքի կոչվեց: Դուռ չկար, որ չծեծեցինք: Կարծում եմ՝ բոլորն էլ իրենց կարողացածի չափով օգնեցին մեզ: Ես շնորհակալ եմ:
– Պարետ, ես միշտ մտածում եմ, որ ամեն մի ֆիլմ սկսվում է մի մտքից կամ մի տեսարանից, որը ռեժիսորն ունի իր մտքում: Եվ ուրեմն Ձեր ներկայացրած հատկապես ո՞ր պատմությունից ֆիլմը սկսեց Ձեր մտքում ձևավորվել (ֆիլմում տարբեր կանանց պատմություններ կան): Ի՞նչը, ո՞ր պատմությունը, ո՞ր միտքը առիթ եղավ, որ դուք ընդառաջ գնաք այս ֆիլմ-ճամփորդությանը:
– Իրականում պատճառը, որ նկարեցի այս ֆիլմը, այն էր, որ ես սրանից առաջ նկարել էի «Ցեղասպանության որբերը» ֆիլմը և այդ ժամանակ արդեն մտքումս ուրվագծվել էր «1915-ի կանայք»: Երբ աշխատում էի «Ցեղասպանության որբերը» ֆիլմի վրա, նկատեցի, որ ամեն փրկված որբուկի հետևում մի կին է կանգնած: Կա´մ հայ կին, կա´մ օտար: Ես խուսափում եմ իրականում օտար բառն օգտագործելուց: Ավելի լավ է ասեմ՝ ոչ հայ: Նրանք հարազատից էլ հարազատ էին մեզ: ԱՄՆ-ից, Եվրոպայից, Սկանդինավյան երկրներից երիտասարդ կանայք, իրենց հանգիստ, հանդարտ կյանքը թողնելով, պատերազմի ու սարսափի մեջ հայ կանանց ու երեխաների էին փրկում: Նրանցից շատերն իրենց ամբողջ կյանքը նվիրեցին մեր ժողովրդին նույնիսկ Ցեղասպանությունից հետո: Վերջիններս անգամ հայացած էին, որովհետև հայերի հետ էին ապրում, յուրացրել էին հայերի կենցաղը, հայկական ճաշեր էին ուտում, հայկական երգեր լսում, լեզու սովորում, հայկական սովորություններ էին որդեգրել: Այս ֆիլմով ուզում էի ցույց տալ նաև, թե որքան մեծ էր նրանց սերը մեր ժողովրդի հանդեպ:
–Ես հասկանում եմ, որ հետաքննող լրագրողը սովոր է աշխատել չոր փաստերի հետ: Բայց հետաքրքիր է, Դուք ունեցել ե՞ք հուզումի պահեր , դժվար պահեր և դադարեցրել եք աշխատանքը, որպեսզի Ձեզ հավաքեք ու շարունակեք աշխատանքը:
– Գիտեք, մի բան կա, հայերեն ճիշտ բառը չգիտեմ, անգլերեն ասում ենք՝ dissentatization: Երևի ենթադրվում է, որ աշխատանքի ընթացքում որպես ռեժիսոր պիտի ապազգացմունքայնանաս… Բայց իմ պարագայում էդպես չստացվեց, չկարողացա… Իմ պատմությունն էր, իմն էր: Այն, ինչ լսել եմ մեծ առումով իմ մեծ մորից և մեծ հորից: Գիտեք, մեծ մայրերն ավելի զուսպ էին, այդ մասին չէին խոսում, և ինձ միշտ հետաքրքիր էր՝ ինչո՞ւ ավելին չէին պատմում: Հետո հասկացա :
Այո, այս ֆիլմն իսկական տառապանք էր ինձ համար հոգեկան տեսանկյունից: Որովհետև ես էի անում նաև մոնտաժը, խմբագրումը, երաժշտության ընտրությունը, համադրումը: Ուրեմն 3 տարի անընդհատ տառապանք էր, բայց պետք էր, որ անեի, ես էի որոշել, որևէ մեկը ինձ չէր պարտադրել, ես կարող էի հանգիստ գնալ մի այլ բան նկարել , օրինակ՝ ֆիլմ ծաղիկների մասին, և հոգեպես հանգիստ ապրել: Էնպես որ իմ տանջանքները գիտակցված տանջանքներ էին: Ես պիտի անցնեի այդ ճանապարհը:
– Դուք հետազոտական մեծ նյութի հետ եք աշխատել: Դրանք ի՞նչ արխիվներ էին, ինչպե՞ս հավաքեցիք նյութերը: Անձնակա՞ն կապերով, թե՞…
– Տարբեր: Աշխատել ենք Rockfeller Archive centre-ի հետ , Հայաստանի ցեղասպանության թանգարանի, ԱՄՆ-ի տարբեր թանգարանների հետ, գործ ենք ունեցել մեծ թվով անհատական արխիվների հետ: Ամենահետաքրքիրն ինձ համար ակադեմիական ու պաշտոնական աղբյուրները չէին, այլ անձնական արխիվները: Մարդիկ նույնիսկ իրենք չգիտեին, որ այդպիսի կարևոր վկայություններ ունեն: Գիտես, անասելի հուզիչ էր սնդուկի մեջ գտնել մեկի մեծ մայրիկի կոշիկը, նամակը, նկարները, որ մայրն իր հետ բերել էր հին երկրից: Սրանք էին, որ ֆիլմը կայացրին: Օրինակ՝ Սթիվ Ջոբսին որդեգրող մոր մայրը, այսինքն՝ Սթիվ Ջոբսի մեծ մայրը՝ Վիկտորյա Արթինյանը: Գիտեինք, որ ինչ-որ պատմություն կա, բայց ոչ մի վավերագրություն չունեինք:
– Գտա՞ք:
– Անշուշտ: Մենք գտանք այն սնդուկը, որը Սթիվ Ջոբսի մեծ մայրը՝ Վիկտորյա Արթինյանը բերել էր իր հետ Իզմիրից՝ Զմյուռնիայից: Սնդուկի մեջ կային մի քանի նկարներ: Վիկտորյան Զմյուռնիայում ուսուցչուհի է եղել ամերիկյան միսիոներական դպրոցում: Սնդուկի մեջ էին իր ձեռագրով գրված ֆիզիկայի, հայերենի, անգլերենի դասագրքերը: Անհավատալի գանձ էր, որ մենք գտանք, չափազանց հուզիչ:
– Հիմա ո՞ւր է այդ սնդուկի պարունակությունը:
– Սնդուկը ընտանիքի մոտ է, որոշ բաներ դեռ ինձ մոտ են:
– Թուրքիայում կատարած նկարահանումների մասին խոսենք, Պարետ: Ֆիլմի ցուցադրությանը ներկա գտնվողները ցնցված էին Դուդանի անդունդի մասին պատմությամբ:
– Այո, դա Չունգուշ գյուղում է, Դիարբեքիրից ոչ հեռու:
– Դուք գիտեի՞ք այդ պատմության մասին:
– Ոչ: Երբ Թուրքիայում էինք, մեզ ուղեկցող մարդիկ կարևոր տեղեկություններ տվեցին մեզ այդ մասին: Իմացանք, որ Ցեղասպանության տարիներին 10 հազար հայ են լցրել այդ խավար անդունդի մեջ: Ասացի, որ ուզում եմ տեսնել: Երբ այցելեցի, ինքս շատ ազդվեցի, աննկարագրելի: Գյուղացիները պատմում էին, որ հայերին էստեղ են կոտորել, բայց ոչ մի վկայություն, վավերագրություն դրա վերաբերյալ չունեի: Բավական ժամանակ որոնեցի ու գտա ԱՄՆ-ում բնակվող մի հոգևորականի նոթեր, որտեղ նա պատմում է Դուդանի անդունդի ողջ հրեշավոր պատմությունը: Եվս երկու տարբեր աղբյուրներ դա հաստատում էին:
– Գրող, ամերիկյան Պուլիցերյան մրցանակակիր Փիթեր Բալաքյանը, թուրք անվանի իրավաբան Ֆեթիհե Չեթինն էլ խոսք ունեին ֆիլմում:
– Այո: Ֆեթիհեն էլ շատ հուզիչ բաներ պատմեց իր հայ տատի մասին: Բայց, ցավոք, դա դուրս մնաց ֆիլմից: Ընդհանրապես շատ մեծ քանակի նյութ դուրս մնաց: Փիթերին պատահաբար հանդիպեցի Անիում: Երբ նրան տեսա Անիի ավերակների մեջ քայլելիս, ասացի՝ Փիթեր, ես քեզ հետ պիտի կապվեի, ու շատ լավ ստացվեց, որ էստեղ հանդիպեցինք: Առաջարկեցի հարցազրույց անել: Ասաց՝ սիրով, բայց ապա մի տեսքս նայիր: Ասացի՝ Փիթեր, նայիր ախր, թե որտեղ ես: Մայր տաճարի կողքին ենք, ամենասրբագույն կառույցը, որ ունենք, էլ որտե՞ղ, ե՞րբ պիտի այս պահը գտնենք: Ասաց՝ ճիշտ ես… Ու էդպես հանպատրաստից նկարեցինք ֆիլմի այդ կտորը:
– Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք այս ֆիլմի հետ կապված: Մանավանդ, որ շեշտում եք՝ նկարել եք հատկապես օտար հանդիսատեսի համար:
– «Ցեղասպանության որբերը» ֆիլմից հետո շատ շատերը մոտենում էին ինձ ու ապշած ասում էին՝ Պարետ, մենք այս մասին ոչինչ չգիտեինք։ Ինձ համար այս երկու ֆիլմերի գլխավոր նպատակը կրթական է: Ամեն ինչ կփորձենք անել, որ «1915 թվականի կանայք» ֆիլմը մտնի գրադարաններ, թանգարաններ, ուսումնական հաստատություններ:
«Ցեղասպանության որբերը» ֆիլմը ԱՄՆ-ի տարբեր հեռուստատեսային ալիքներով ցուցադրվել է, և այն դիտել է մինչև 50 միլիոն 6 հարյուր հազար ընտանիք: Այս ընտանիքներից ամեն մեկում եթե գոնե երկու անհատ է ապրում, ուրեմն 100 միլիոնի է հասել հեռուստադիտողների թիվը: Սա մեծ հաղթանակ եմ համարում:
– Ցեղասպանության մասին Դուք ֆիլմ եք նկարել այն օրերին, երբ աշխարհի տարբեր կետերում դեռ տեղահանություններ են, նորից մեծ շահերի բախման մեջ հայտնված անմեղ մարդիկ, անարդարություն, զոհեր, ցավ ու տառապանք, մարդասիրության ճգնաժամ: «1915-ի կանայք» ֆիլմը ոչ միայն Ցեղասպանության մասին էր, այլև՝ մարդասիրության: Երկու ծայրահեղ բան էիք հակադրել՝ մի կողմում ոճրագործը՝ իր հրեշավոր ծրագրով ու անհաղթելի թվացող ուժով, մյուս կողմում՝ մարդասիրության ուժը, որը շատ դեպքերում պարզապես անհնարինն արեց: Մարդու մեջ ապրող գազանն ու մարդն էիք հակադրել իրար: Ինչո՞ւ: Դուք հավատո՞ւմ եք մարդասիրության ուժին:
– Այո, հավատում եմ: Այլապես չէի նկարահանի այս ֆիլմը: Ուզում եմ, որ որքան հնարավոր է շատ մարդ իմանա այս մարդասիրության օրինակների մասին: Գիտենք, որ առաջին համաշխարհայինի տարիներին Գերմանիան և Օսմանյան կայսրությունը դաշնակիցներ էին: Եվ գիտենք, որ Գերմանիան էապես օգնում էր Թուրքիային ժամանակակից զենքով, թուրքական բանակի անձնակազմում մեծ թվով գերմանական սպաներ կային: Այս գերմանացիներն էին, որ ականատեսն էին Հայոց ցեղասպանության, և շատ արխիվներում վկայություններ կան հենց նրանցից: Այս սպաների ու զինվորների մեծ մասը նացիստական Գերմանիայի ծառայողներ դարձան: Եվ այն, ինչ Թուրքերը նրանց օգնությամբ արել էին հայերի հանդեպ, նրանք մի քանի անգամ կատարելագործված արեցին հրեաների հետ: Նացիստներն իրենց կրթությունը ստացան Հայոց ցեղասպանության ժամանակ: Այս բացառիկ կանանց մասին պատմությունները ես հակադրել եմ վայրագությունների մղձավանջին: Ամեն վայրագություն, ի վերջո, պարտվում է մարդասիրության առաջ:
– Իսկ Հայաստանո՞ւմ երբ կդիտեն ֆիլմը:
– Գիտես , անգամ ուզում էի ֆիլմի պրեմիերան Հայաստանում անել: Բայց դե հեռավորությունը, ֆիլմի անգլերեն լինելը մի քիչ դժվարացրին իրավիճակը: Ինչ ասեմ, դեռ չգիտեմ, բայց իհարկե շատ կուզեմ, որ ֆիլմը Հայաստանում էլ ցուցադրվի:
Մերի Մուսինյան
Տորոնտո