Ֆրանսահայ կինոռեժիսոր Ժերար Բոյաջյանը ապրում է Փարիզում: Այս տարի հոկտեմբերին իր առաջին վավերագրական ֆիլմը` «Վարդուշի չորեկը», մասնակցեց Հայաստանում «Սոսե» միջազգային կինոփառատոնին: Արվեստաբան Լիլիթ Սոխակյանը զրուցել է Ժերար Բոյաջյանի հետ կինոարվեստի, հայաստանյան տպավորությունների, փառատոնի և ռեժիսորի ապագա ծրագրերի մասին:
– Ժերար Բոյաջյանն իրեն համարում է հա՞յ, թե՞ ֆրանսիացի:
– Ես ինձ միշտ համարել եմ ֆրանսիացի, ես մեծացել եմ այստեղ, ֆրանսերենն էլ իմ մայրենի լեզուն է, բայց կա բացահայտ մի փաստ. երբ ամեն անգամ գնում եմ Հայաստան և տեսնում եմ մարդկանց, ասում եմ` անհնարին է, որ ես պատկանեմ մեկ այլ ազգի, մենք ունենք նույն աչքերը, ունքերն ու գույները: Իմ ողջ ընտանիքն է ծագումով հայ: Ես միշտ կատակում եմ, որ մեկ ֆրանսիացի ստեղծելու համար երկու հայ պետք եղավ:
– Մասնագիտական ուղու սկզբում դու ցանկանում էիր դառնալ դերասան:
– Այո, դերասանի մասնագիտությունն ինձ միշտ գրավել է: Այսօր իհարկե հասկանում եմ, որ սովորել եմ աշխարհի ամենավատ թատերական դպրոցում, դա մեքսիկական հեռուստասերիալների դերասանական դպրոցն էր: Մեքսիկական սերիալներն ահավոր են, ճիշտ ինչպես հայաստանյանները` մշտապես գեղեցիկ աղջիկներով և մաչո տղաներով: Բայց այնպես դասավորվեց, որ ես վայրէջք կատարեցի այդ դպրոց, ուր սովորեցի այն ամենը, ինչ երբեք, երբեք չպետք է անել:
– Փաստորեն, օգտակար դպրոց է եղել:
– Այո, բավականին: Բարեբախտաբար Մեքսիկայում հանդիպեցի հետաքրքիր մարդկանց, որոնք ինձ փոխանցեցին կինոյի սերը: Այնտեղ մի ծանոթ ունեի, որն ինձ խորհուրդ էր տալիս դիտել հարյուրավոր կինոներ, ինչի շնորհիվ հասկացա, որ ուզում եմ դառնալ ռեժիսոր: Տրյուֆոն էր ասում. «Կինոն իրական կյանքի ավելի լավ տարբերակն է»: Ես դա այնտեղ հասկացա: Կարծում եմ՝ յուրաքանչյուր դերասան ուշ թե շուտ սկսում է մտածել՝ ինչպիսին կլիներ իր նկարահանած կինոն: Առհասարակ ոչ մի մասնագիտության մեջ հնարավոր չէ անմիջապես հասնել գագաթին, կան աստիճաններ, որոնցով պետք է քայլ առ քայլ բարձրանալ:
– Որևէ կինոռեժիսոր կա՞, որն առանձնահատուկ ազդեցություն է ունեցել քեզ վրա:
– Նրանք շատ են: Կարծում եմ՝ լավ կինոյի համը մարդկանց մեջ առաջանում է, ինչպես գինու համը: Առաջին բաժակից դժվար է տարբերել լավագույն գինին, ժամանակ է պետք: Ինձ նույնպես պետք եղավ ժամանակ… Նայում էի օրը մի քանի ֆիլմ: Զվարճալին այն է, որ ֆրանսիական կինոարվեստը բացահայտել եմ Մեքսիկայում: Երբ 2Օ տարեկան փարիզեցի երիտասարդ էի, Տրյուֆոն և Գոդարն ինձ առանձնապես չէին գրավում:
Հատկապես սիրում եմ Անրի Վերնոյի կինոները, ժամանակաշրջանը, դերասաններին և իհարկե «Մայրիկ» ֆիլմը:
Ի դեպ, վերջերս կինոթատրոնում նայեցինք Սամվել Թադևոսյանի մասնակցությամբ «Կյանք ու կռիվ» ֆիլմը: Իմ կարծիքով՝ Սամվելը խոստումնալից դերասան է, նա խաղում է և´ թատրոնում, և´ կինոյում: Այդ երիտասարդը մեծ դերասան դառնալու բոլոր նախադրյալներն ունի:
– Ձեր առաջին վավերագրական ֆիլմը ` «Վարդուշի չորեկը», այս տարի մասնակցել է «Սոսե» միջազգային կինոփառատոնին : Ինչպե՞ս այն ընդունվեց Հայաստանում:
– Հիանալի, ես նունիսկ զարմացած էի: Երբ ստեղծում էի ֆիլմը, մտածում էի, թե ում պետք է հետաքրքրի սովորական հացի պատմությունը, ում համար եմ այն նկարահանում: Բայց մարդիկ հավանեցին, ունեցա դրական արձագանքներ նույնիսկ Կալիֆոռնիայի հայերից: Դա անսպասելի էր: Ես հաճախ եմ ֆիլմեր նկարահանում` հետևելով զուտ իմ զգացողությանն ու տվյալ թեմայով աշխատանք ստեղծելու անհրաժեշտությանը, թեկուզ դա հետաքրքրի միայն ինձ:
– Ապագա ծրագրերի մեջ կա՞ն հայկական թեմայով ֆիլմեր:
– Ճիշտն ասած, երբ մեկ անգամ նկարում ես հայկական թեմայով ֆիլմ, մարդիկ շարունակություն են պահանջում: Սկզբում դա ինձ խանգարում էր, քանի որ նկարում եմ պատմություններ, որոնք մոտ են հոգուս, ոչ թե պարտադրված են մարդկանց կողմից: Բայց վերադառնալով Հայաստանից՝ տարբեր նախադրյալների պատճառով նորից վերադարձա հայկական թեմային: Այժմ արդեն աշխատում եմ լիամետրաժ վավերագրական ֆիլմի վրա: Հսկայական նյութ ունեմ: Այսինքն՝ հում ֆիլմն արդեն պատրաստ է, բայց դեռ առնվազն վեց ամսվա աշխատանք կա:
– Ինչի՞ մասին է այն լինելու:
– Ֆիլմը տարբեր հանդիպումների փազլ է: Այս տարի Հայաստան էի գնացել տատիկիս հետ, որ «Վարդուշի չորեկը» ֆիլմի գլխավոր հերոսուհին է: Նա Հայաստանում կարևոր հանդիպում ուներ, պետք է տեսներ իր եղբորը, որին գտնելու հույս այլևս չուներ: Փաստորեն աչքիս առաջ ծնվեց մի նոր ֆիլմ, որը չէի կարող բաց թողնել: Հաճախ մի ֆիլմի միջոցով գտնում ես մյուսի ճանապարհը:
– Իսկ ի՞ նչ կարծիքի ես «Սոսե» միջազգային կինոփառատոնի մասին:
– Կինոփառատոնի մարդիկ հիանալի էին, շատ ջերմ և կամեցող, բայց կարծում եմ, որ տեխնիկապես որոշ թերություններ կային: Քիչ էր գովազդը, հետևաբար հանդիսատեսը նույնպես շատ չէր: Բայց չէ՞ որ կինոփառատոնի կարևորագույն նպատակներից է գրավել հանդիսատեսի ուշադրությունը: Մի ցուցադրության ժամանակ նկատեցի, որ դահլիճում ներկա էին միայն ռեժիսորներ: Չգիտեմ՝ որքանով է բարդ կազմակերպել այդ ամենը, բայց ցանկալի կլիներ, որ այդքան ներդրված ջանքերը գնահատվեին ավելի մեծ հանրության կողմից:
– Դու առհասարակ շա՞տ ես մասնակցում փառատոների:
– Սկզբում փառատոների մասին միայն երազում էի, բայց այսօր դա կորցրել է իր կարևորությունը: Բացի այդ, սա մի ոլորտ է, որին լավ չեմ տիրապետում: Ինձ անհարմար եմ զգում այդ մոլորակի մեջ: Ես լավ վաճառական չեմ:
– Քո կարծիքով՝ ի՞նչ է պետք լավ կինո ստեղծելու համար:
– Կան մի շարք անհրաժեշտ բաղադրիչներ: Կարծում եմ՝ ֆիլմը պետք է անկեղծ լինի և հիմքում ունենա լավ պատմություն: Սա ամենակարևորն է: Լավ պատմության դեպքում ֆիլմը ձախողել դժվար է, նույնիսկ եթե նկարահանում է միջակ ռեժիսոր միջակ դերասանների մասնակցությամբ: Սակայն բավարար չէ կառուցել սկիզբ, զարգացում և ավարտ:
«Քաղցր կյանք», «Մի անգամ Ամերիկայում», «Ռոկկոն և նրա եղբայրները». այս երեք ֆիլմերը տևում են մոտ 4 ժամ, և 4 ժամվա ընթացքում դու գամված ես աթոռին, մեկ վայրկյան անգամ շնչելու կամ ջուր խմելու ցանկություն չունես, քանի որ ֆիլմը քեզ գրավել է, միտքդ և մարմինդ պատկանում են այդ պահին միայն կինոյին: Իսկ ավարտից հետո մնում է աննկարագրելի տխրության զգացողություն, քանզի երկրորդ առաջին անգամը չի լինելու: Դու իհարկե կարող ես այն վերանայել, բայց ոչինչ չի համեմատվի առաջին դիտման զգացողության հետ: Նման ֆիլմերից հետո ես խոսելու ցանկություն չունեմ, դա կարող է տևել ժամեր կամ օրեր: Բայց նման ֆիլմերը եզակի են, ինչպես գինու լավ շիշը: Կան վատ ֆիլմեր, միջակ, լավ և կան ֆիլմեր, որոնք հանճարեղ են: Երբեմն ուզում ես 4 ժամ տևողության մեջ գտնել գեթ մեկ սխալ, գոնե մեկ թերություն, բայց ապարդյուն: Ցավոք, այսօր նման ֆիլմեր հաճախ չեն հանդիպում: Ինձ թվում է՝ մեր օրերում ստեղծվում են տեխնիկապես անթերի ֆիլմեր, որոնք հիմքում լավ պատմություն չունեն:
Երբեմն ծանոթներիս հարցնում եմ՝ ինչն է դրդում գնալ կինոթատրոն: Եվ կան մարդիկ, որոնք կինո են նայում աշխատանքից հոգնած ժամանակ, հանգստանալու, գլուխը թեթևացնելու համար: Անկեղծ ասած, ես նման կինո ստեղծելու ցանկություն չունեմ: Հասկանո՞ւմ ես, Փարաջանովի ֆիլմեր դիտողը չի հանգստանում, ճիշտ հակառակը, նա էներգիա է տալիս և փոխարենը ստանում այլ ուժեր:
– Ի՞նչ տպավորություններով ես վերադարձել Հայաստանից:
– Երբ գնում եմ Հայաստան, մարդկանց աչքերի մեջ հաճախ տեսնում եմ տատիկիս կամ մորս աչքերը: Մենք՝ հայերս, աննկարագրելի աչքեր ունենք: Ես խորապես հավատում եմ «ռասա» հասկացությանը, չնայած հիմա շատ խոսակցություններ են լինում, թե ռասա գոյություն չունի: Ֆրանսիայում ինձ սովորեցրել են, որ բոլորս հավասար ենք, չկան ռասաներ, չկան գույներ, չկան ազգեր, չկան մշակույթներ, չկա կին, տղամարդ, ոչ մի բան չկա, բոլորս նույնն ենք՝ խոզերը, ծառերը, կանայք և կրիաները: Բայց մեծանալով հասկանում ես, որ այդ պատմության մեջ ինչ-որ բան չի համապատասխանում իրականությանը: Երբ գնացի Հայաստան, հասկացա, որ տեղի աննկարագրելի գեղեցկությունից բացի, Հայաստանը գեղեցիկ է իր ազգի շնորհիվ` միավորված և ազգային ուժեղ գիտակցությամբ, իսկ օտարը ձեր մտերիմն է: Եվ սա այն է, ինչ մենք չունենք Ֆրանսիայում: Ես այս թեման հաճախ եմ քննարկում այստեղի տարբեր ազգերի ընկերներիս հետ, և բոլորս գիտակցում ենք, որ չունենք այդ կորիզը: Ինչպե՞ս է հնարավոր ստեղծել ամուր սյուն, եթե չկան նման արժեքներ: Տպավորություն է, որ բոլորս այստեղ անցումային ժամանակով ենք, զուտ աշխատանքի համար: Ես որևէ կապվածություն չունեմ իմ փողոցի ծառի հետ, բայց երբ Երևանում քեռիս ինձ պատմում է մի տան մասին, որը կառուցել են իր պապերը, որտեղ ծնվել են իր երեխաները և ապրել է կյանքի վերջին օրերն իր կինը, ես հասկանում եմ, թե ինչ է նշանակում արմատացած կապեր: Հայաստանից հետո այստեղ տրանսպորտ չեմ կարողանում նստել: Մարդիկ իրար չեն նայում, լինես գեղեցիկ, հիվանդ թե հղի: Ռեժիսորի համար այստեղ շատ աղքատ է: Որոշել եմ մյուս տարի գնալ Երևան և սովորել հայերեն: Եթե կարողացել եմ սովորել մյուս լեզուները, հայերենն էլ կկարողանամ: Հասկանո՞ւմ ես, Հայաստանում լոլիկը համ ունի, մետրոն մաքուր է, իսկ երիտասարդները ավտոբուսում իրենց տեղը զիջում են տարեցներին: Ես այս ամենը գտնում եմ գեղեցիկ: Չկա ագրեսիա և ատելություն, միայն սեր:
Լիլիթ ՍՈԽԱԿՅԱՆ
Փարիզ