Համլետ Վարդանյանը երկու կարճամետրաժ ֆիլմերի հեղինակ է: Նրա «Մնաս բարով, Վոլգա» ֆիլմը 2014 թ. «Մեկ կադր» միջազգային կինոփառատոնում արժանացավ «Լավագույն հայկական կարճ ֆիլմ» և «Հանդիսատեսի համակրանք» անվանակարգերի գլխավոր մրցանակներին: Այժմ պատրաստվում է երրորդ կարճամետրաժ ֆիլմի նկարահանումներին:
– Ամե՞ն տարի ես մասնակցում «Ոսկե ծիրանի» ցուցադրություններին:
– Արդեն երրորդ տարին է` ակտիվորեն մասնակցում եմ, բայց մինչ էդ չէի գալիս, որովհետև կինոն ինձ էդքան չէր հետաքրքրում:
– Բա մինչև էդ ի՞նչ էիր անում:
– Երազում էի…
– Կինոյի մասի՞ն:
– Չէ, տանը նստած: Հետո ֆիլմ նկարեցի, զգացի, որ ավելի լավ է չերազել, այլ նկարել:
– Մեր կինոմիջավայրում քեզ համարյա ոչ ոք չի ճանաչում, ում մոտ անունդ տալիս եմ, ասում են՝ ո՞վ է: Քեզնից հարցազրույց վերցնելու գաղափարն էդպես ծնվեց: Ո՞վ ես դու, Համլետ: Որտե՞ղ ես կինո սովորել, մինչ նկարելդ ինչո՞վ ես զբաղվել:
– Ոչ մի տեղ կինո չեմ սովորել: Կինո շատ եմ սիրում: Մանկուց ֆիլմեր եմ նայել, նայել, նայել եմ… Փոքր ժամանակ հեռուստացույցից էն կողմ չէի գնում, միշտ ֆիլմեր էի նայում, ու նույնիսկ էն ֆիլմերը, որոնք չէի հասկանում, միևնույն է, նայում էի, ինտուիտիվ մակարդակի վրա: Ընթացքում մեծանում էր հետաքրքրությունը, սերը կինոյի հանդեպ: Քիչ-քիչ հայտնվեցին կինոյի դասականները՝ Ֆելինին, Պազոլինին, Մարսել Կարնեի անունն ուզում եմ անպայման նշել…
– Քո ֆեյսբուքյան էջում նկատել եմ, որ 60-ականների կինոյից հետո համարյա էս կողմ չես գալիս, թվում է` ժամանակակից կինո չես նայում:
– Մեկ-մեկ գալիս եմ: Որովհետև Լուի Մալ կա… 70-ականներին էլ լավ ֆիլմեր կային:
Կադր «Մնաս բարով, Վոլգա» ֆիլմից
– Ե՞րբ որոշեցիր ֆիլմ նկարել: «Մնաս բարով, Վոլգան» քո առաջի՞ն ֆիլմն է:
– Առաջին ֆիլմս չէ: Մինչ էդ փորձեր էի անում, բայց որոշման պահ չի եղել:
– Բա ինչպե՞ս ստացվեց:
– Հավատա` չեմ կարողանում վերլուծել, հասկանալ: Ստացվեց էլի, չգիտեմ:
– Բայց ֆիլմը, բացի երազելուց, տեխնիկական ու կազմակերպչական կողմեր էլ ունի, չէ՞:
– Հա, դրանք էլ ֆանտաստիկ ստացվում էին:
– Իսկ սցենար կա՞ր: Ո՞վ է հեղինակը:
– Ես չգիտեի` սցենարն ինչ է, ոնց են գրում: Ընդամենը մտքեր ունեի, որ խելագարի պես ուզում էի տեսնել էկրանին:
– Քանի՞ ֆիլմ ունես:
– Մի ֆիլմ ունեմ, որից հետո լրջացա. կոչվում է «Բուգի, բուգի»: Ինտուիտիվ գրում էի մտքերս, նշումներ էի անում՝ ոնց կարելի է նկարել, ինչ անել: Ոչ մի տեղից մասնագիտական ինֆորմացիա չունեի: Ողղակի մտքեր էին գալիս, գաղափարներ, պատկերներ, ու ինձ թվում էր՝ դրանք շատ լավն են: Ու դրանք գրում էի: Մի ընկեր ունեի, բախտս բերեց, օպերատորություն էր սովորում ու իմ հարևանն էր: Նա էլ էնտուզիաստ էր, առաջարկեցի միասին ֆիլմ նկարել, համաձայնեց: Դերասաններն էլի մեր գյուղի տղերքն էին: Հարցնում էին՝ ի՞նչ ես ուզում անենք, ասում էի` վազեք էս կողմից էն կողմ, կամերան էլ էս կետում կդնեմ կնկարեմ, ու էդպես քիչ-քիչ ստացվեց: Հետո, ՆՓԱԿ գալով, Գագիկ Ղազարէին հանդիպեցի: Գագիկն ինձ սովորեցրեց՝ որը որից հետո է, ինչ է մոնտաժը, կադրը կադրին կպցնելը, սցենարի վրա աշխատելը… Ես խոստովանում եմ, որ Գագիկն ինձ շատ բան է տվել:
– Սցենարից ես խոսում, պատմությունից, բայց քո վերջին կարճամետրաժ ֆիլմը՝ «Մնաս բարով, Վոլգան» ես չեմ կարող պատմել, հստակ ասել, թե ինչ մասին է: Ես էդ ֆիլմում պատմություն չեմ տեսնում, բայց եթե էդ ֆիլմը ժամուկես էլ տևեր, ես մեծագույն հետաքրքրությամբ մինչև վերջ կնայեի: Ֆիլմդ սյուժետային չէ: Երևի էն տարիներին, որ մտածում էիր, երազում, ֆիլմդ հենց դրա արդյունքն է:
– Ինձ համար կինոն էնքան էլ պատմություն չէ: Վիզուալ շարք է:
Կադր «Մնաս բարով, Վոլգա» ֆիլմից
– Շատ մարդիկ կան, որ վիզուալ շարքեր կարող են ներկայացնել, բայց բանի պետք էլ չլինեն: Իսկ քո վիզուալ շարքն անսահման գրավիչ ու հմայիչ է, հստակ ոճ ունի, մոտեցում: Ոճական ամբողջականությունն ինչպե՞ս ես ստացել:
– Հավատա` չգիտեմ: Երևի պատճառն էն է նաև, որ ես թեթև նկարչական կրթություն ունեմ: Չավարտեցի, բայց մանկուց նկարել եմ շատ, չափից դուրս: Երազում էի նկարիչ դառնալ: Ավելի ճիշտ, մերոնք էին երազում, որ ես նկարիչ դառնամ: Իրենց ցանկությամբ երկար տարիներ աշխատել եմ: Նկարիչ չդարձա, բայց խոստովանում եմ, որ իմ մեջ նկարչական ձիրք կա, սիրում էի մարդկանց նկարել, հիմնականում` դիմանկարներ: Նկարչությունը երևի օգնում է էսթետիկային: Նկարչական դպրոց եմ գնացել, հետո՝ ակադեմիա, բայց չընդունվեցի: Էդ ժամանակ կինոն ներխուժեց իմ կյանք, ես տեսա «Ութ ու կես»-ը և աթոռից փուլ եկա գետնին: Էդ ֆիլմը երկար տարիներ մեջիցս դուրս չէր գալիս: Ո՞վ է Ֆելինին, էդ ի՞նչ էր արել: Ռեժիսոր դառնալու որոշում չկար, բայց Ֆելինիի ֆիլմը ստիպեց, որ մոռանամ ամեն ինչ:
– Էն պահից, որ քո ֆիլմը տեսել եմ, մեջիցս դուրս չի գալիս, շարունակ հիշում եմ: Գուցե ոճական առումով նորություն չէ, բայց ֆիլմդ էնքան կինեմատոգրաֆիկ է, էնքան լավ ես կինոլեզվին տիրապետում: Նույնիսկ տարօրինակ է թվում, որ մարդ նպատակասլաց դեպի կինո չի գնացել, ինչ-որ էքսպերեմենտների մեջ է եղել, հանկարծ էդպիսի պայթյուն է տեղի ունենում:
– Ռետրո ոճի մեջ է ֆիլմը: Ես սիրում եմ անցած բաները, դասական կինո, երաժշտություն:
– Իսկ օպերատորի հետ ինչպե՞ս էիր աշխատում:
– Ֆիլմի օպերատորը Գևորգ Գևորգյանն է: Սկզբից շատ էինք վիճում, բայց հետո հասկացավ, թե ինչ եմ ուզում: Նա հեռու էր իմ պոետիկայից, բայց ընթացքում բացվեց, հասկացանք իրար: Նոր ֆիլմս էլ եմ ուզում Գևորգի հետ նկարել:
– Տեխնիկապես շատ մինիմալիստական միջոցներ եք օգտագործել:
– Հա, լույս միայն ներսում ենք օգտագործել, դրսում «отражатель»-ներով ենք աշխատել: Փող միայն տրանսպորտի ու ուտելիքի վրա ենք ծախսել:
– Քանի՞ օր եք նկարահանել:
– Ութ օր: Բայց տարբեր եղանակների:
– Իսկ դերասաններին ինչպե՞ս ես ընտրել:
– Դերասանները… Սպասիր հիշեմ: Սցենարը գրելու ժամանակ ֆիլմում նկարահանված տղաների հետ արդեն շփվում էի: Երբ մտքերը կուտակվում էին, մտածում էի, թե ինձ շրջապատող տղաներից ով ինչ դեր է խաղալու: Տղաներին հավաքեցի իրար գլխի ու սկսեցի նկարահանել: Ուզում եմ քեզ պատմել, թե ինչպես սցենարը ստեղծվեց: Մի անգամ տանը նստած գիրք էի կարդում: Գյուղի ընկերներիցս մեկը զանգեց, ասաց, թե էսինչ փողոցում ավտոն կանգնած է, արի խմենք: Գյուղում էդպես շատ է պատահում: Տղերքը բան ու գործ չունեն, ձմեռը հավաքվում են ավտոյի մեջ կամ ինչ-որ մեկի տանը, խմում են, ամառներն էլ դաշտերում են խմում: Ուրեմն քայլում եմ, էդ օրը մառախուղ էր, հաճելի եղանակ, արդեն քիչ-քիչ մութն ընկնում էր: Քայլում եմ փողոցով, փողոցը դատարկ է, գնում եմ դեպի մեքենան, ինչ-որ բաներ եմ զգում, Տեր Աստված, ինչ-որ բան է կատարվում, գնացի, անջատված նստել եմ մեքենայի մեջ, տղերքն էլ ոչ մի ձայն չեն հանում: Ամեն ինչ պարզ է, գնացել ենք խմելու, ի՞նչ խոսենք: Մեկ էլ ձյուն եկավ: Զգում եմ, որ ինչ-որ բան պետք է լինի: Խմած եկա տուն: Առավոտվա դեմ երազ տեսա. մի կին հրացանը ձեռքին ման է գալիս: Զարթնեցի, սկսեցի գրել. «Մեկը մեքենայի մեջ է, մի կին հրացանով ման է գալիս…»: Քիչ-քիչ սցենարը սկսեց ուրվագծվել: Իհարկե, հետո փոփոխություններ եղան, բայց էդ պահը օգնեց, որ սցենարը գրվի: Կինոն ինձ համար հետաքրքիր զգացողություններ է, պոետիկ վիճակներ, քամու ձայնը կարող է պատկերներ բերել, բաներ, որ կարող են ինձ անսահման հուզել, բայց էդ բաները պատմել չի լինում…
– Դրա համար ցույց ես տալիս… Երբ պատմում ես, թե սցենարդ ինչպես ես գրել, էդ ինձ համար ֆանտաստիկ է հնչում, քանի որ չէի հավատում, որ Հայաստանում հնարավոր է այսպիսի պատմություն: Ո՞ր գյուղում ես ապրում:
– Աբովյան, Նոր գյուղ:
– Բայց քո հերոսներն ինձ համար էնքան անիրական են, թվում է` այլմոլորակայիններ են: Պարզ է՝ ծայրահեղության ես հասցրել, բայց տպավորիչ է:
– Հա… Տանգո են պարում, մեքենայով պտտվում են, խմում, ծխում… Մեր գյուղում էդպիսի վիճակներ շատ են պատահում, գնում չոլի մեջ խմում են: Ոնց որ ֆիլմի մեջ տեսել ես:
– Խմում են, ձյուն է գալիս, մեքենայով դաշտի մեջ պտույտներ են անում, սև ու սպիտակ պատկեր, տանգո է հնչում, հա՞:
– Սև ու սպիտակ չի, տանգոն իմն է, իրականում մեր գյուղում էդպիսի բաներ շատ են պատահում:
– Իսկ երբ գալիս ես Երևան, Երևանը քեզ ոգևորո՞ւմ է, ինչ-որ պատկերներ, տրամադրություններ հուշո՞ւմ է:
– Ոչ մի բան չի տալիս: Երևան գալիս եմ ընկերներիս հանդիպելու ու մեկ էլ գրադարան եմ գնում, գրախանութ: Երևանում գտնելու բան չունեմ: Մեկ-մեկ էլ գեղեցիկ կանանց եմ նայում ու տուն գնում:
– Չեմ ուզում պարզեցնել և հարցնել, թե ֆիլմդ ինչի մասին է, բայց ամեն դեպքում քո ֆիլմն ինձ համար հրաժեշտ է մանկությանը: Իսկ էդ մանկությունը նմա՞ն է քո մանկությանը:
– Ինչ-որ չափով նման է: Փոքր ժամանակ ես շատ էի փախչում տնից: Ինձ ուղարկում էին դասի, ես փախչում էի դասից, ամեն տեղից փախչում էի:
– Եթե Երևանում կամ ընդհանրապես Հայաստանում էդ տեսակի մանկություն է եղել, հրաշալի է: Ֆրանսիական բուրմունքով մանկություն է, որ մեզ է փոխանցվել հենց ֆրանսիական ֆիլմերից, շատ կինեմատագրաֆիկ և անիրական մանկություն:
– Ես հենց էդ տպավորությունն էի ուզում ստեղծել: Իմ մանկության տարիներին մանկությունը հենց էդպիսին էր, ինչ-որ առնչություններ կան իմ մանկության և ֆիլմում պատկերված մանկության հետ: Փախուստ տնից, ծնողներից, դեպի նրանց, ովքեր խուժան են, նրանք գրավիչ էին: Ու հետո նորից նրանցից հրաժարվել: Ավելի շուտ էնպես է ստացվում, որ ոչ թե հրաժարվում ես, այլ հրաժեշտ ես տալիս:
– Հրաժեշտ մանկությանը, և թե ինչպես է փոքրիկ տղան դառնում չափահաս: Ֆիլմը հենց էդ փխրուն սահմանի մասին է: Քո հերոսը՝ փոքրիկ տղան, հենց քո ասած «խուժան» տղաների շրջապատում «մեծանում» է: Նրանց է նմանակում, նրանց ոճով է ապրում, ամսագրերից գեղեցիկ կանանց լուսանկարներն է կտրտում-հանում: Առաջին անմեղ, տղայական հետաքրքրությունների մասին է, որ քո հերոսի համար դեռևս անհայտ է, իսկ մեծ տղաների համար իբր թե հայտնի է: Բայց վստահ եմ, որ էդ տղաների համար էլ կին, կանացի հմայք, տանգո, էդ ամենն անիրական է, մտացածին: Նրանք խաղում են մի կյանք, ինչը չեն ապրում:
– Ճիշտ ես ասում:
Կադր «Մնաս բարով, Վոլգա» ֆիլմից
– Քո ֆիլմում միակ կանացի կերպարը հիանալի մարմնավորել է Սաթենիկ Օհանյանը, որ մոր մարմացում է, երբեմն նույնիսկ` անսեռ: Բայց ուրիշ կին չկա: Ուրիշ կինը երազ է և միայն գեղեցիկ ամսագրերում է:
– Հա, անհասանելի են:
– Երբ Հայաստանի մասին մտածում եմ, միշտ թվում է` սա անտղամարդ, անգլուխ երկիր է: Բայց քո ֆիլմում չակերտավոր մաչոների կերպարներ ես ստեղծել, էդ հերոսներդ գրավիչ են, քանի որ խաղում են իրենց չապրած կյանքը: Կարծես կինոյի մեջ կինո ապրեն, խաղան:
– Հա, էդ մաչոյական վիճակներից կառչած` ոչ մի տեղ չեն կարողանում գնալ: Նույնն էլ Հայաստանում է՝ ախպեր էս իմն է, էն իմն է, էս աղջկա հետ ես եմ և այլն, այնինչ ոչ մի բան էլ չկա:
– Իրական հայ տղամարդիկ պոետիկ չեն, այնինչ քո կերտած հերոսները պոետիկայի ոլորտներում են, նրանք իրականության հետ կապ չունեն: Ֆանտաստիկ է, երբ ձյուն է գալիս և երեք հարբած «մաչո» «Վոլգայով» պտտվում են դաշտի մեջ ու հնչում է ռետրո երաժշտություն, էդ զգացողությունը պատմել հնարավոր չէ, էդ պետք է տեսնել: Իսկ երաժշությունն ինչպե՞ս ես ընտրել:
– Խելահեղ մելոման եմ, շատ եմ լսում ռետրո, դասական: Էդ գալիս է նաև մորիցս: Մորս կողմը աշուղներ են եղել, երգող, պարող, երաժշտական ընտանիք են եղել:
– Էնպիսի տպավորություն ունեմ, որ Նոր գյուղը ինչ-որ եվրոպական կոլորիտային փոքրիկ գյուղ է: – Ես եմ էդպես նկարել: – Հա, քո ֆիլմի լավ կողմը հենց էն է, որ դու ստեղծել ես մի բնակավայրի կերպար, որը գոյություն չունի կամ էլ մենակ քո գլխում կա:
– Բայց լավ չէ՞:
– Շատ: Ռեալիստական կինոն ինձ համար ահավոր անհետաքրքիր է: Եթե ես մի բանն ամեն օր երթուղայինի մեջ տեսնում եմ, կարիք չունեմ մի հատ էլ նույն բանն էկրանին տեսնելու: Իսկ հիմա ի՞նչ երազներ ես տեսնում:
– Լիքը, լիքը, լիքը… Ուզում եմ` ձև, միջոցներ գտնեմ, նկարեմ: Ինձ համար ընդհանրապես սցենար գրելը շատ դժվար ու անհասկանալի պրոցես է: Էս ֆիլմում էլ շատ բաներ հենց նկարահանելու ժամանակ եմ փոխել: Ֆելինին ասում էր՝ մինչև ֆիլմը ես եմ իրեն ստեղծում, հետո ընթացքում՝ ինքն ինձ:
– «Մնաս բարով, Վոլգան» ՆՓԱԿ-ում այս տարի շահեց երկու անվանակարգում՝ լավագույն հայկական կարճ ֆիլմ և հեղինակների ձայն: Ես սրտանց ուրախ եմ և շատ էի ուզում, որ դու մի բան շահես: Հիմա ֆիլմի հետ կապված ի՞նչ պլաններ կան, հրավերներ ունե՞ս:
– Կարծեմ Լեհաստանում պիտի ցուցադրվի, ֆիլմով ես չեմ զբաղվում, Գագիկն է զբաղվում: Բայց հավատա` ես մոռացել եմ էդ ֆիլմի մասին, ուզում եմ նոր ֆիլմ նկարել:
– Երբ իմ նկարած ֆիլմերը նայում եմ, չեմ հավատում, որ էդ կադրերը ես եմ նկարել, հարցը լավ ու վատի մասին չէ:
– Հա, ես էլ եմ օտարանում: – Ե՞րբ ես ուզում հաջորդ ֆիլմդ նկարել: – Հենց հիմա:
– Իսկ նոր ֆիլմդ ինչի՞ մասին է:
– Վարսավիրի մասին է, առայժմ էդքանը կարող եմ ասել:
– Քո ֆեյսբուքյան ստատուսներն էի նայում, նույնիսկ ուզում էի մեր հարցազրույցը սկսել քո ստատուսներից: Մի բանով, ինչը հստակ ցույց է տալիս քո աշխարհընկալումը: Էս ամենով հանդերձ, ո՞նց ես դիմանում Նոր գյուղի իրականությանը:
– Վա՛յ, Նոր գյուղը տեղով պոեզիա է: Քամիներ են, դաշտեր են, Հադիսն է իմ դիմաց: Ես ամեն օր լսում եմ Մարիա Կալասին ու նայում եմ Հադիսին, դրանից ավելի լավ բան կա՞ աշխարհում: Իսկ Երևանում էդ չկա: Քաղաքն ինձ չի ոգևորում: Քաղաքում աղմուկ է, շտապող մարդիկ, իսկ գյուղում լուռ է, մարդ չկա, մի երկու գյուղացի կարող են անցնել: Ես միշտ տանն եմ, փակված, ինձ չի հետաքրքրում դրսի աշխարհը, հետաքրքրում է իմ աշխարհը, իսկ իմ աշխարհում ապրում են կինոյի, երաժշտության, գրականության կուռքերս, և ես ինձ ապահով եմ զգում:
Հ.Գ. Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում Համլետ Վարդանյանի Ֆեյսբուքյան ստատուսներից մեկը, ինչն առանց այս հարցազրույցի էլ հիանալի կներկայացներ նրան:
Ես սիրում եմ Ամերիկան,
Ջոն Սթեյնբեքին,
Ջազը,
Եղևնիները,
Գրետա Գարբոյի պրոֆիլն ու ճապոնական թատրոնը:
Ես սիրում եմ աթոռներ, գլխարկներ, շարֆեր ու շոկոլադ:
Ես սիրում եմ կինոն այնպես, ինչպես իմ մանկությունը,
Կամ այն աղջկան, որ օդանավ նստելուց առաջ ասաց.
-Մնաս, բարով:
Ես սիրում եմ 20-ականների բումն ու Էվա Գրինին:
Ես սիրում եմ մայրամուտը, սպագետին, ինչպես նաև ճայերը:
Սիրում եմ սպիտակ ռոյալները, որոնք չգիտես ինչու, նմանեցնում եմ Մերիլին Մոնրոյին:
Սիրում եմ խոշոր պլանները,
Աշնան կիսատոները,
Քրքրված գրքերը,
Կոկտեյլի բաժակի պես երկար վիզ ունեցող կանանց:
Սիրում եմ սալարկված փողոցներ,
Դատարկ սրճարաններ,
Գողտրիկ նրբանցքներ ու Էլիա Կազանի գրեթե բոլոր ֆիլմերը,
Ոչ արհեստական լռությունն
Ու երկտեղանոց մեքենաներ:
Ւնչպես նաև շվացնել կամ ընդամենը երգել.
– Դում, դում, դում…
Սիրում եմ Գոգենին, Բոտիչելլիին, սիգարներ, սողուններ ու աստղագիտություն:
Բայց ավելի շատ բաներ չեմ սիրում,
Եվ հույս չունեմ, որ մեռնելուց առաջ ասելու եմ.
-Օ~, ես սիրում էի կյանքը: