Դոփապար (Նիկա Շեկի «Երկու աշխարհներից ի հիշատակ» ֆիլմը)

Շատ հետաքրքիր յուրահատկություն ունի հայկական ժամանակակից կինոն: Չափազանց միֆական է: Միֆական` ոչ հերոսների կամ պատմությունների առանձնահատկությունների հաշվին: Այդ միֆականությունը դուրս է կինոյի իրական  սահմաններից և պարբերաբար հանդիպում է Երևանի փողոցներում, հատուկ հավաքներում, փառատոներում, մրցանակաբաշխություններում:

Սույն միֆերը մեր երիտասարդ հայ կինոռեժիսորներն են: Նրանք շատ են:   Ցանկացած պահի պատրաստ են շատ խորիմաստ երկխոսության բռնվել, որ գրեթե միշտ միևնույն պահանջ-եզրակացությանն է հանգում. սերնդափոխության ժամանակն է: Կարելի է ենթադրել, թե սերնդափոխությունն արհեստական մի կանոնակարգ է, որ պետք է հաստատվի և օրենքի ուժ ստանա, բայց  անհայտ պատճառներով ուշանում է: Սերնդափոխությունը բնականոն զարգացում է:  Կարող է տեղի ունենալ, եթե նոր սերունդն իր ասելիքով  և դրա իրագործման թարմությամբ նախորդին հասկացնի, որ  այլևս արտահայտվելու իր ժամանակն է: Ցանկացած մեկին ծանոթ է այն խոսակցությունը, որ պետությունը կամ իրավասու կառույցները համապատասխան ուշադրություն չեն դարձնում երիտասարդներին: Ինքս էլ ցանկացած հնարավոր առիթով դրա մասին խոսել եմ` հավատալով իմ սերնդակիցներին:

Հենց դա է պատճառը, որ ինձ իրավունք չեմ վերապահել հրապարակային կարծիք հայտնել մեր երիտասարդ կինեմատոգրաֆիստների ի սկզբանե կասկածելի մի շարք  նախաձեռնությունների, այդ թվում`  «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության առաջնորդի աջակցությամբ Երիտասարդ կինոգործիչների ասոցիացիա ստեղծելու հավակնոտ  գաղափարի մասին:

Վերջին երկու տարիները «ձեռքբերումների» ժամանակաշրջան կարելի է համարել: Ֆիլմ նկարահանելու հնարավորություն ստացան շատ երիտասարդներ: Արդյունքում` կարելի է ասել, որ մեր ժամանակակից կինոյի մյուս յուրահատկությունը գոյություն ունեցող միֆերի հերքումն է` արդեն կինոյի սահմաններում: Ուստի գոնե մոտ ապագայում սերնդափոխության հույս չկա:

Խնդիրը միայն սերնդափոխության հույսի հարցը չէ, այլև դրա անհրաժեշտության խնդիրը: Ցավոք, այսօր փաստացի այլընտրանքի բացակայության պայմաններում դրա անհրաժեշտությունն էլ է կասկածելի դառնում: Նոր սերնդի  ֆիլմերը, բացի տեխնիկական որոշակի և վիճելի  փոփոխություններից,  էականորեն չեն տարբերվում ոʹչ նախորդ և ոʹչ էլ նախորդին նախորդող սերնդի ֆիլմերից: Դոփում ենք:

«Երկու աշխարհներից ի հիշատակ» ֆիլմի ռեժիսոր Նիկա Շեկի և նրա գերմանացի համապրոդյուսերի հանրային ընդհարումներն Ազգային կինոկենտրոնի հետ դեռ բոլորն են հիշում: Ինչ խոսք, այդ ընդհարումները, անդրկուլիսային բամբասանքներից զատ, նպաստեցին ֆիլմի հանդեպ հետաքրքրության ալիքի գոյացմանը:  Ուստի, չեմ թաքցնի, հենց դա էր պատճառներից մեկը, որ  մեծ սպասումով գնացի ֆիլմի  պրեմիերային:

«Երկու աշխարհներից ի հիշատակ»-ը ռեժիսորի առաջին լիամետրաժ ֆիլմն է: Նիկան բավական հետաքրքիր մի շարք վավերագրական ֆիլմերի, ինչպես նաև կարճամետրաժ խաղարկային ֆիլմերի հեղինակ է: Այսինքն` լիամետրաժ ֆիլմ նկարահանելու համար նա  ուներ անհրաժեշտ մասնագիտական պաշար:

«Երկու աշխարհներից ի հիշատակ» ֆիլմի հիմքում Գրետա Վերդիյանի «Չորս մայրերը» վիպակն է: Վերջինս կարդալու առիթ չեմ ունեցել և պատրաստ եմ հավատալ առաջին իսկ պատահած գրականագետին, որը կպնդի, թե հրաշալի գրական ստեղծագործություն է:  Թեև Նիկայի ֆիլմից դժվար է այդ համոզմունքին հանգել:

Ֆիլմի պրեմիերան տեղի ունեցավ փետրվարի 27-ին:  Օրվա ընտրությունը պատահական չէր: 1988-ից ի վեր այդ օրը խորհրդանիշն  է սումգայիթյան ջարդերի, որ տեղի ունեցան Սովետական  Ադրբեջանում` էթնիկ փոքրամասնություն կազմող հայերի նկատմամբ: «Երկու աշխարհներից ի հիշատակ» ֆիլմի առանցքում այդ ողբերգական իրադարձություններն են:

Նույնիսկ քննարկման  կարիք չկա, որ այս թեմային անդրադառնալն առավել քան կարևոր է և ողջունելի: Այդ առումով գովեստի ոգեշնչող խոսքեր Նիկան հաստատ լսել է և դեռ շատ կլսի: Թեմայից էլ, սյուժեից էլ անկախ` այս դեպքում ինձ հետաքրքիր է հասկանալ, թե ինչ կինո է նկարել Նիկան:

Գործողությունները տեղի են ուենում ծովափնյա Սումգայիթ քաղաքում: Այս դեպքում  հերոսուհին ութամյա Աշենն է, որի ծնողներն ամուսնալուծված են և ապրում են քաղաքի տարբեր ծայրերում: Նրանք չեն որոշել, թե երեխան ում մոտ պետք է ապրի, ուստի ամեն հարմար առիթով նրան գողանում են միմյանցից:

Ֆիլմի առաջին մոտ քառասուն րոպեի ընթացքում ռեժիսորը փորձում է ներկայացնել միևնույն քաղաքում ապրող ազգային փոքրամասնությունների բարիդրացիական հարաբերությունները:  Տարբեր ազգությունների պատկանող երիտասարդ զույգի հարսանիքի, Աշենի մորեղբոր և նրա մտերիմ ադրբեջանցի ընկերոջ հարաբերության, նրա մոր` Գեղեցիկի հայկական ազգային պարի հանդեպ ունեցած գիտակցված պատկառանքի և այդ պարի անգիտակից վերարտադրման տեսարաններն առավել քան տաղտկալի են: Տաղտկալի են մի քանի հիմնական պատճառներով: Առանձին դրվագները միմյանց մոնտաժված են առանց որևէ տրամաբանության: Խիստ արհեստական հնչյունային ձևավորումը, որ հագեցած է ձայնային էֆեկտների  անհարկի չարաշահումով, տեղ-տեղ պարզապես անտանելի է: Ձգձգված տեսարանները, որոնք չունեն սյուժետային զարգացում, պարզապես կործանում են դերասաններին` ի ցույց դնելով, որ նրանք խաղալու ոչինչ չունեն: Ուստի էկրանին մնում են միայն դիտարժան բնությունն  ու  բնապատկերից էլ առավել հարդարված, չափազանցության հասցված անկենդան դերասանական կազմը:

Ծամծմված նախաբանի պատճառով ֆիլմը փլուզվում է,  արհեստականորեն բաժանվում  երկու մասի:

Գլխավոր թերություններից մեկը կինեմատոգրաֆիկ տարածության բացակայությունն է: Նիկայի մատուցած կինոտարածությունը  բազմերանգ է, թատերային և բուտաֆորիկ: Այստեղ ստեղծված աշխարհի պատկերային վերընթերցումը, որ արտահայտված է վերջին շրջանում մեծ տարածում գտած  կինոխցիկի անկանոն շարժով և ունի   վավերագրական կինոյից եկած հստակ ազդեցություն,   ուղիղ հակասության մեջ է վերջինիս հետ: Դա էլ, իր հերթին, ֆիլմը դարձնում է ոճազուրկ:

Երկրորդ մասն ամբողջությամբ կառուցված է մելոդրամի հայտնի կլիշեների կեղծ հուզականությամբ: Սյուժեն ամբողջությամբ կենտրոնանում է իր դերը շատ համոզիչ կատարող Աշենի, նրա ընտանիքի ծանր սոցիալական վիճակի, մոր և հոր առաջացրած երկատվածության, ազգային պատկանելության պատճառով ընկերների կողմից ընդունված չլինելու մանրամասների վրա: Կինոյի պատմությանը քիչ թե շատ ծանոթ ցանկացած մեկը կփաստի, որ երեխայի միջոցով հուզական մթնոլորտ ստեղծելը բավական դյուրին է և գրեթե միշտ հաջողության երաշխիք:

Մելոդրամատիկ ակնհայտ ուղղվածություն ունեցող սյուժեն մերթընդմերթ ընդհատվում է երևակայությանը զոռ տված տեսարաններով  և մտացածին կերպարներով: Ինչպես Աշենի երազի տեսարանը կամ աշխարհաստեղծ իմաստնությանը հաղորդակից թափառականի կերպարը:  Այդ տեսարաններն ու կերպարները հստակ նպատակ են ունեցել հանդիսատեսին հասկացնել, որ գործ ունենք art-house-ի հետ: Այնինչ դրանք այնքան արհեստական են և ֆիլմի հետ կապ չունեցող, որ այդ տեսարանների բացակայությունը  հաստատ շահեկան կլիներ:  Եթե դրանք չլինեին, ապա ֆիլմն անվիճելիորեն կարող էր այսօր  հեռարձակվող ցանկացած սերիալի լուրջ մրցակից դառնալ: Իսկ դա բնավ վատ չէ: Ի վերջո, մնում է այն, որ այս դեպքում ևս կինոն երկրորդ պլան է մղված, իսկ առաջնային նպատակը պատմությունը որևէ կերպ ավարտին հասցնելն է: Դոփում ենք:

Ցավալի փաստ է, որ երիտասարդ ռեժիսոր Նիկա Շեկի «Երկու աշխարհներից ի հիշատակ» ֆիլմին ևս բնութագրելի են հակակինեմատոգրաֆիկ այն բոլոր ախտերը, որոնցից տառապում է  մեր կինոն:

Րաֆֆի ՄՈՎՍԻՍՅԱՆ