Բրիտանական կինոյի հայկական դրսևորումները
Հայաստանում Բրիտանական խորհուրդը իր գործունեության 10 տարիների ընթացքում Բրիտանական դեսպանության հետ համատեղ արդեն 10-րդ անգամ կազմակերպում է Բրիտանական ֆիլմերի փառատոն: Այս տարին կազմակերպության համար կրկնակի հոբելյանական է, քանի որ այն համընկել է Հայաստանում Բրիտանական խորհրդի գործունեության և Բրիտանական ֆիլմերի փառատոնի հիմնադրման 10-ամյակի հետ: Բրիտանական ֆիլմերի փառատոնի կարևորության, նպատակների ու զարգացումների մասին «Կինոաշխարհին» պատմում է Բրիտանական խորհրդի հայաստանյան գրասենյակի արվեստի ծրագրերի ղեկավար Նարեկ Թովմասյանը:
Բրիտանական ֆիլմերի փառատոնը
Բրիտանական խորհրդի կողմից իրականացվող մշակութային ծրագրերի համապատկերում բրիտանական ֆիլմերի հայաստանյան փառատոնն իր ուրույն տեղն ունի: Նարեկ Թովմասյանը համոզված է, որ բրիտանական ֆիլմերի ամենամյա ներկայությունը մեր երկրում չափազանց կարևոր և անհրաժեշտ է հենց երիտասարդների համար: Կազմակերպիչների գերխնդիրն է ժամանակակից բրիտանական կինոն հասանելի դարձնել մերօրյա կինոսիրողին: Արդեն 10 տարի շարունակ փետրվար-մարտ ամիսներին հայ հանդիսատեսը ծանոթանում է բրիտանական ժամանակակից բազմաժանր կինոարվեստի լավագույն նմուշներին` լիամետրաժից մինչև վավերագրական ու կարճամետրաժ: Դրանք ներկայացնում են պատմություններ բրիտանացիների կյանքից, համամարդկային խնդիրների նրանց պատկերացումներն ու մարդկային ճակատագրերի տարբեր դրսևորումները ժամանակակից աշխարհում:
Այս տարին էլ այդ առումով չի առանձնանում և փառատոնի շրջանակներում հայ հանդիսատեսին կներկայացվի 14 ֆիլմ, որոնցից չորսը նվիրված են Դիքենսի 200-ամյակին, իսկ մնացած տասը կազմում են փառատոնի հիմնական ծրագիրը: Փառատոնը կմեկնարկի «Հրակառքեր» ֆիլմով, որը հիմնված է իրական պատմության վրա և ներկայացնում է 1924 թ. Օլիմպիական խաղերի ընթացքում երկու մարզիկների պայքարը: Այս ֆիլմը Բրիտանական ֆիլմերի ինստիտուտը ընդգրկել է բրիտանական լավագույն հարյուր ֆիլմերի շարքում: Բոլոր ցուցադրություններից առաջ կներկայացվեն նաև կարճամետրաժ ֆիլմեր, այդ թվում նաև անիմացիոն: Այս տարի փառատոնի հյուրն է ՙՄեծագույն սեր՚ վավերագրական ֆիլմի ռեժիսոր Մայք Ուայթը: Նա իր ֆիլմի ցուցադրությունից առաջ հանդես կգա ներածական խոսքով, ինչպես նաև վարպետության դասընթաց կանցկացնի Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտում:
Այս տարի փառատոնն անցկացվելու է Երևանում, Վանաձորում, Գյումրիում և Բերդում` մարտի 1-4-ը` Վանաձորի Շարլ Ազնավուրի անվան մշակույթի կենտրոնում, մարտի 4-7-ը` Բերդի «Արևաբերդ» կինոթատրոնում, մարտի 8-11-ը` Գյումրու «Հոկտեմբեր» կինոթատրոնում: Երևանում ֆիլմերը կցուցադրվեն մարտի 10-19-ը «Մոսկվա» և «Նաիրի» կինոթատրոններում:
Բրիտանական խորհրդի հայաստանյան գրասենյակը միացել է Չարլզ Դիքենսի ծննդյան երկուհարյուրամյակին նվիրված տոնակատարություններին: Փետրվարի 27-ից մինչև մարտի 1-ը Բրիտանական խորհուրդը ՙԹումո՚ ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնի հետ համատեղ կազմակերպեց և անցկացրեց Դիքենսի ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանված ֆիլմերի դիտումներ և քննարկումներ:
Բրիտանական ֆիլմերի փառատոնը Հայաստանում տարեցտարի ընդլայնում է աշխարհագրությունը` ընդգրկելով ոչ միայն մայրաքաղաքը, այլև մարզերը: «Առաջին տարին է, որ ֆիլմերը ցուցադրվում են չորս քաղաքում: Տարեցտարի ընդգրկվում են Հայաստանի հեռավոր մարզերը: Անցյալ տարի, օրինակ, ֆիլմեր ցուցադրվեցին հեռավոր Կապանում, և եղան բավականին մեծ արձագանքներ: Մենք ստացանք բազմաթիվ շնորհակալական նամակներ ու փառատոնային ծրագիրն ընդլայնելու և նորանոր բաղադրիչներ ավելացնելու առաջարկներ»,- ասում է Ն. Թովմասյանը:
Օրինակ` անցյալ տարվա փառատոնից հետո եղավ ֆոտոլրագրության դասընթացի կազմակերպման առաջարկ: Կան երիտասարդ լավ կադրեր, որոնք սովորելու մեծ ձգտում ունեն, և անհրաժեշտ են միջազգային մակարդակի մասնագետների դասախոսություններ և թրեյնինգներ, որոնք Հայաստանում այս պահին քիչ են: Ուստի Բրիտանական խորհուրդը ժամանակ առ ժամանակ Հայաստան է հրավիրում հայտնի կինոմասնագետների` վարպետության դասընթացներ անցկացնելու համար:
Արտափառատոնային ծրագրում ընդգրկված են Պատրիկ Սադրլենդի վավերագրական լուսանկարչության դասընթացները և ցուցահանդես, քննարկումներ դիքենսյան ֆիլմերի ցուցադրությունների շրջանակում, բրիտանացի նկարիչ Ռեեկ Ուայթհեդի` Հայաստանով ոգեշնչված կտավների ցուցադրություն, ֆիլմերի լավագույն գրախոսականի մրցույթ:
Համագործակցության հաջողված օրինակներ
Փառատոնն էլ ավելի տարածելու և հանրությանը հասնելի դարձնելու նպատակով արդեն երեք տարի է կազմակերպիչների նախաձեռնությամբ գործում է www.britfilms.am կայքը, որը ևս մեկ հնարավորություն է փառատոնային ամբողջ ծրագրին ծանոթանալու համար:
Բրիտանական խորհուրդը նաև ստեղծել է http://film.britishcouncil.org կայքը, որում զետեղված է անգլիական կինոինդուստրիայի մեծ շտեմարան, որը շատ լավ աղբյուր է մեր բոլոր կինոգործիչների` թեʹ երիտասարդների և թեʹ ավագների համար: Կայքը համակողմանի տեղեկություններ է տրամադրում բոլոր փառատոների մասին, դրանց ժամկետների, դիմումների ձևերի, անգլիական կինոարտադրության նորարարությունների, ռեժիսորների կենսագրությունների, ֆիլմերի, լուսանկարների մասին: «Այդ ամենը մի հսկայական բազա է` ներկայացնելով ամբողջ բրիտանական կինոն մի տեղում, ինչը միջմշակութային hարաբերությունների և համագործակցության համար գերազանց հարթակ է»,- կարծում է Ն. Թովմասյանը:
Ակտիվորեն գործում է Facebook-ի բրիտանական խորհրդի էջը, որն արդեն 6700 օգտվող ունի. դա փոքր թիվ չէ Հայաստանի համար` համեմատած մյուս երկրների:
Ըստ Ն. Թովմասյանի, դեռևս հայ-բրիտանական համատեղ արտադրությամբ ամբողջական ֆիլմ չի նկարվել, բայց իրենք աջակցել են «Պատմություններ պատերազմի ու խաղաղության մասին» ֆիլմի ցուցադրությունը Անգլիայում կազմակերպելուն: Իսկ այս տարի ֆիլմերի փառատոնում ցուցադրվելիք «Կյանքը մեկ օրում» ֆիլմի համառեժիսորն է մեր հայրենակից Լիլիթ Մովսիսյանը:
Երկու տարի է արդեն Բրիտանական խորհուրդը համագործակցում է «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի հետ: Բրիտանական խորհուրդն ունի իր հատուկ մրցանակը այդ փառատոնում, որը շնորհվում է «Հայկական համայնապատկեր» մրցութային ծրագրին մասնակցող հայ ռեժիսորներին: 2010 թ. այդ մրցանակին արժանացել է Մարատ Սարգսյանը «Լեռնավան» և 2011 թ. Հարութ Շատյանը «Բեռնելով կյանքս» ֆիլմերի համար: Երկու մրցանակակիրներին էլ հնարավորություն ընձեռվեց իրենց ֆիլմերը ներկայացնելու Բրիստոլի (Անգլիա) ENCOUNTERS միջազգային կինոփառատոնում: «Սա համագործակցության շատ լավ օրինակ է,- ասում է Թովմասյանը:- Նպատակը ոչ միայն բրիտանական կինոն ցույց տալն է Հայաստանում, այլև հայկականը` Միացյալ Թագավորությունում` դրանով իսկ ստեղծելով երկկողմանի համագործակցության նախադրյալներ»:
Բացի այդ 2011թ. Բրիտանական խորհուրդը համագործակցել է «Ռեանիմանիա» միջազգային անիմացիոն փառատոնի հետ, որի արդյունքում փառատոնի մասնակից Լևոն Պետրոսյանը Բրիտանական խորհրդի աջակցությամբ շուտով կմեկնի երկշաբաթյա աշխատանքային պրակտիկայի AARDMAN Animation Studio-ում:
«Ես կարծում եմ, որ կյանքը շղթա է, և այս փոքրիկ քայլերը դրա բաղկացուցիչներն են, որոնք քայլ առ քայլ, կաթիլ առ կաթիլ տանում են դեպի ավելի մեծ համագործակցություն. դա կարող է լինել մի տարի հետո կամ հինգ, բայց հաստատ համոզված եմ, որ ինչ-որ ժամանակ կլինի»,- ասում Ն. Թովմասյանը:
Բրիտանական կինոն
Կինոյի ծննդյան օրը համարվում է 1895 թ. դեկտեմբերի 28-ը, երբ Փարիզում առաջին անգամ ցուցադրվեցին Լյումեր եղբայրների ֆիլմերը: Բրիտանացի Բերտ Էյքրեզն ուշացավ մի քանի շաբաթով. նրա նախագծած կինոխցիկը և Լյումերներից ավելի վաղ` դեռևս 1895 թ. մարտին Օքսֆորդի և Քեմբրիջի ուսանողների միջև անցկացված թիավարության կինոնկարահանումները ցուցադրվեցին 1896 թ. հունվարին Թագավորական լուսանկարչական միությունում:
Բրիտանական կինոյի ոսկե դար է համարվում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ընկած ժամանակահատվածը, երբ հակապատերազմական ոգին թափանցեց նաև մշակութային կյանք, և կառավարության կողմից կինոարվեստին և առհասարակ արվեստին ֆինանսական աջակցություն ցույց տրվեց:
Այդ նույն ժամանակահատվածում բրիտանական ֆիլմերը գրավեցին և Ամերիկան. 1948 թ. «Համլետը», որի բեմադրիչն ու գլխավոր դերակատարը թատրոնի հռչակավոր դերասան Լոուրենս Օլիվիեն էր, դարձավ պատմության մեջ առաջին օսկարակիր ոչ ամերիկյան ֆիլմը:
«Բրիտանացի կինեմատոգրաֆիստները, ի տարբերություն իտալացիների, ֆրանսիացիների և գերմանացիների, վերապահորեն են վերաբերվում չափազանցված ինտելեկտուալիզմին ու պարզ ավանգարդին,- ասում է Ն. Թովմասյանը:- Ինձ համար բրիտանական կինոն խորհրդանշվում է կադրի գեղագիտությամբ և գեղարվեստի դասական կտավների հետ զուգահեռներով, կյանքի և մահվան մշտական պայքարով, քաոսի և կարգուկանոնի հակամարտությամբ` համեմված բրիտանական սուր և սարկաստիկ հումորով»:
Վերջին տարիների բրիտանական կինոն, ինչպես և երկիրը, դուրս է գալիս անգլիական, շոտլանդական, ուելսյան կամ իռլանդական կյանքի սահմաններից: Սթիվեն Ֆրիերսի «Կեղտոտ հաճույքները», Պավել Պավլիկովսկու «Վերջին առողջարանը» կամ զավեշտալի կատակերգական «Արևելքն Արևելք է» և «Խաղա ինչպես Բեքհեմը» ֆիլմերը բացահայտում են նոր Բրիտանիան` բազմամշակույթ և լի տարաբնույթ խնդիրներով:
«Այսօր բրիտանական կինոն բազմադեմ և բազմազան է` արքունական ողբերգություններ, Գայ Րիչիի գանգստերական հումորը, Մայք Լիի և Շեյն Մեդոուզի սոցռեալիզմը, Հարրի Փոթերի մասին ֆանտաստիկ հեքիաթները: Ի դեպ, Հարրի Փոթերի ֆիլմերը հրաշալի օրինակ են, թե ինչպես բրիտանական մտահղացումները, շաղախված բրիտանական հումքով, կյանքի կոչված բրիտանական դերասանների ուժերով` բրիտանական կինոստուդիաներում, սակայն ամերիկյան ֆինանսական միջոցներով, գրավում են աշխարհը՚»- ընդգծում է Նարեկ Թովմասյանը:
Հայկական կինոյի հեռանկարները
«Ես կարծում եմ, որ հայկական կինոն ունի արժանահիշատակ անցյալ, և ի տարբերություն շատերի, համոզված եմ, որ թեև մեր կինոն ունեցավ չափազանց ծանր ժամանակներ, այսօր դանդաղորեն վերագտնում է իրեն: Ինձ համար շատ հետաքրքիր էր այն աշխատանքը, որ ես` որպես Ազգային կինոմրցանակաբաշխության ժյուրիի անդամ, կատարեցի վերջերս: Երբեք այդ քանակությամբ հայկական ֆիլմեր չէի տեսել ու հատկապես ցնցված եմ «Որտե±ղ էիր, մարդ Աստծո» ֆիլմից: Այն շատ նուրբ էր նկարահանված, շատ բարի էմոցիաներով, դա ինձ համար բացահայտում էր»,- ասում է Նարեկ Թովմասյանը:
Ինչ վերաբերում է այսօր հեռուստատեսությամբ ցուցադրվող ցածրաճաշակ սերիալներին և արտադրվող անորակ ֆիլմերին, Ն. Թովմասյանը համաձայն չէ այն արդարացումներին, թե «ժողովուրդը դա է ուզում»: «Այն, ինչ ցուցադրվում է, մեզ պարտադրվում է, թե ում կողմից, թող յուրաքանչյուրն իր համար պարզի, բայց սուտ է, որ ժողովուրդը դա է ուզում: Ժամանակին ինչպե՞ս էր, որ Հրաչյա Ներսիսյանը, Վահրամ Փափազյանը կերպարներ էին ստեղծում, և ժողովուրդն ընդօրինակում էր նրանց: Այո, մարդկանց նշաձողն այդ կերպարներն էին: Այն ժամանակ էլ կար կրիմինալ, բայց դա չէին դարձնում «խոսակցության առարկա»:
Ըստ նրա` այսօր հայկական կինոյին պակասում են գեղեցիկ ու զգացմունքային նրբերանգները: Կինոն պետք է հասարակությանը տա այն, ինչն առօրյայում դժվար է տեսնել. «Այսօր ֆիլմերում հիմնականում գերիշխում է բռնությունն ու վիշտը, բայց չէ՞ որ մենք ունենք կյանքի պայծառ կողմեր: Կինոն` որպես ամենաներգործող արվեստ, պետք է նպաստի ու բացահայտի այդ գեղեցիկը»:
Նարեկ Թովմասյանի համոզմամբ, մեր երիտասարդները շատ տաղանդավոր են, նորարար, հետաքրքիր մտքեր ունեն.«Օրինակ` Հարություն Շատյանի ֆիլմը բոլորի համար բացահայտում էր: Անկախ այն հանգամանքից, թե ինչ տեխնիկական միջոցներով է նկարահանված ֆիլմը, այն կարող է մի կադրի միջոցով ցույց տալ կյանքը, հասարակության թեʹ դրական, թեʹ բացասական կողմերը: Երիտասարդները մեր ապագան են»:
Ռուզան ԲԱԳՐԱՏՈՒՆՅԱՆ